بزرگنمايي:

پیام مازند - در مورد شرایط و چگونگی دستیابی ابراهیم رئیسی به کرسی ریاست جمهوری، بحث های زیادی وجود دارد و بسیار می توان نوشت، ولی آنچه در این نوشته مد نظر است، بحث موفق یا ناموفق بودن این دولت پس از گذشت دو سال از عمر آن، است. گروهی از شخصیتها و صاحب نظران سیاسی، فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، نظامی و ...، مدعی موفق بودن دولت رئیسی هستند و در این ادعا تا جایی پیش می روند که به فتح قله ها می رسند.
این در حالی است که گروهی دیگر، منتقد جدی دولت رئیسی بوده و آن را بدترین دولت پس از انقلاب معرفی می کنند. گروه اخیر بر این باورند که این دولت، حتی توان تشخیص و تصمیم‌گیری هم ندارد و مجری سیاستها و برنامه های دیکته شده ی محافل خارج از دولت است. از نظر این گروه، نه تنها خبری از فتح قله ها نیست، بلکه روند موجود، موجب سیر قهقرایی در کلیه زمینه ها و در ورطه ی نابودی افتادن ایران شده است. 
اگر هدف دولت (بطور عام) را رشد، توسعه، گسترش روابط با کشورهای مختلف، ... و در کل اعتلای کشور و مردم بدانیم، آگاهی از برنامه ها و سیاست های اعلامی دولت رئیسی در آغاز دوره 4 ساله، ارزیابی آنها و نهایتا نتایج حاصله از اجرایی شدن یا نشدن آنها طی دو سال گذشته، موفق یا ناموفق بودن آن را آشکار می سازد، ولی پافشاری جدی طرفین بر باورهای خود، حکایت از داستانی دیگر دارد. بطوریکه بعید نیست ادعای هر دو طرف بطور همزمان درست و دقیق باشد. چنین معمایی تنها با رجوع به مفهوم نسبیت و آگاهی از اهداف، آمال و آرمانهای مورد نظر و همچنین انتظارات طرفین از دولت رئیسی، قابل حل است. «نسبیت یعنی وابستگی یک شی به امر یا اموری متغیر و خارج از ذات و آثار واقعی آن». به کلامی ساده، هر چند ماحصل عملکرد دولت رئیسی یکسان است، ولی تفاوت در نگرش ها، به قضاوت و داوری متفاوتی منجر می شود.
اهداف، آمال و آرمانهای مورد نظر یا انتظارات می تواند از هر آنچه موجب اعتلای کشور می شود (توسعه اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی؛ پیگیری و پاسداری از منافع ملی، برقراری رفاه و آسایش، گسترش روابط خارجی و بین المللی و ...)، تا هر آنچه موجب سیر قهقرایی و فقر و فلاکت می شود (انزوای سیاسی، نابودی اقتصادی، تضعیف روابط خارجی، اجتناب از پیوستن به پروتکلهای مقبول جهانی، به آتش کشیدن توافقنامه ها و ...) متغیر باشد. 
برگرفتن مثالی در این زمینه، می تواند به تشریح بهتر این معما منجر شود. در حالیکه همه بر آثار زیانبار تحریمهای ظالمانه ای که از روزهای اول پیروزی انقلاب اسلامی گریبانگیر میهن و مردم کشور شده است، واقفند، ولی بدخواهان مردم ایران با توجه به منافع، اهداف و انتظاراتشان، آن را «نعمت» معرفی می کنند. نعمتی که تنها برای آنها آورد دارد و منافع شخصی و جناحی آنها را تامین میکند. در حقیقت واژه کاسبان تحریم برازنده چنین افراد و گروههایی است. وقتی آنها تحریم را نعمت معرفی می کنند، طبیعی است که دولت پر تلاش برای رفع تحریمها، خائن یا ناموفق خطاب شود و بالعکس، دولت همراه با این نگرش، خادم یا موفق معرفی گردد. 
فلسفه خائن خطاب شدن برجام آفرینان از جمله دکتر ظریف، از همین منظر ناشی می شود. برجام زمانی به نتیجه رسید که به واسطه 16 قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل و آژانس انرژی اتمی: یک اجماع امنیتی جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته بود، ایران بدترین تحریم های اقتصادی، تجاری، نظامی و سیاسی سازمان مللی را تجربه می کرد، ایران ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل قرار داشت، دشمنان ایران به هدفی غیر از نابودی و تعطیلی کامل برنامه هسته ای ایران فکر نمی کردند و روابط پولی و بانکی ایران با خارج از مرزها برای صادرات و واردات کاملا قطع شده بود. با این شرایط، اقتصاد کشور در آستانه فروپاشی و ورشکستگی کامل قرار گرفته بود، نرخ تورم به رکوردهای جدیدی رسید و بی‌انضباطی مالی، گریبان‌گیر جامعه ایران شد و تقریبا در میان قاطبه مردم امیدی برای بهبود اوضاع باقی نمانده بود، این یعنی بهشت کاسبان تحریم. 
آنچه چنین بهشتی را به جهنم برای کاسبان تحریم تبدیل کرد، دستاوردهای برجام بود: به واسطه برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، تمامی 16 قطعنامه آژانس انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل لغو شد، حق ایران در پیگیری برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای و غنی‌سازی 3.67 درصدی به رسمیت شناخته شد، ایران به‌عنوان اولین کشور در تاریخ معاصر بدون تحمل هیچ جنگ ویرانگری از ذیل فصل 7 منشور ملل متحد خارج شد، تمامی تحریم‌های اقتصادی، تجاری و سیاسی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران لغو شد، اجماع امنیتی جهانی علیه ایران از بین رفت، پی‌ام‌دی (پرونده‌ای که می‌گفتند هرگز امکان بسته‌شدن ندارد) بسته شد و به تاریخ پیوست، شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران به‌صف شدند، محدودیت‌های مالی و بانکی علیه ایران از بین رفت، 7/1 میلیارد دلار بلوکه شده ایران در آمریکا آزاد شد، سوئیفت باز شد، قراردادهای بی سابقه ای برای خرید هواپیماهای مسافربری با شرکتهای ایرباس، بوئینگ و ATR امضا شد و ایران در مدت کوتاهی توانست صادرات نفت خود را مطابق با سهمیه تعیین‌شده در اوپک افزایش دهد، رفت ‌و آمدهای دیپلماتیک به اوج خود رسید و شاخص‌های اقتصادی رو به ‌رشد گذاشت و در میان قاطبه مردم بارقه‌های امید به ‌وجود آمد.
حال با اتکا به داده ها و آمار و ارقامی که در رسانه های رسمی کشور منتشر شده یا از زبان نمایندگان مجلس، مقامات کنونی یا سابق و صاحبنظران شنیده شده، می توان نوع قضاوت در خصوص دولت رئیسی را تبیین نمود:
در دولت رئیسی سریع‌ترین رشد نرخ ‌دلار، بالاترین رشد نقدینگی، بالاترین رشد نرخ مسکن، بالاترین تورم تاریخی در زمان صلح در صد سال اخیر، بالاترین رشد قیمت کالاهای اساسی (گوشت %318، مرغ %203، برنج %100، روغن مایع %328، تخم مرغ %161، ماکارونی %283، کره %120، ماست %133، شکر %253، شیر %130، اینترنت یکساله %101 و ...)، بالاترین افت ارزش پول ملی و بیشترین ریزش تاریخی بورس در یک روز، به ثبت رسیده است. بنابر اعلام همتی رئیس سابق بانک مرکزی، در مدت دو سال تصدی دولت رئیسی: ‏«چاپ پول 83٪، ‏نقدینگی 73٪، ‏قیمت دلار 95٪، ‏قیمت سکه 162٪ و ‏شاخص قیمتها 114٪، رشد داشته است.» لشکر بی کاران به مرز شش میلیون نفر رسیده، در بخش تولید، رکود تورمی حاکم است، هم اکنون تعداد افرادی که زیر خط فقر له می شوند، در حد 60 میلیون نفر بوده و بخش عظیمی از ملت در دره های فقر و فلاکت غوطه ور شده اند. عدد شاخص فلاکت بیشتر شده و این نشانه فقیر شدن مردم است و نتیجه آن چیزی غیر از تشدید دین گریزی نیست، چرا که بنابر فرمایش پیامبر عظیم الشان اسلام: «کاد الفقر ان یکون کفرا» (فقر نزدیک کفر است). 
در حال حاضر مدیریت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی با بحران شدید مواجه شده است، وضعیت رفاهی خانوارها بدتر شده، طبقه متوسط جامعه آخرین نفسهای خود را می کشد، فاصله طبقاتی به اوج خود رسیده، طبق اعلام صندوق بین المللی پول، میزان مسئولیت گریزی ایران در امور حاکمیتی رشد زیادی داشته و تنها از 5 کشور جهان کمتر است. فساد، کمر جامعه را شکسته، با بی سابقه ترین سقوط ها در بنیه تولید ملی و بی سابقه ترین مشارکت زدایی‌ها از مردم در سرنوشت‌شان و همچنین بی سابقه ترین سطوح از وابستگی‌های ذلت آور به دنیای خارج روبرو هستیم. بخاطر حمایت کورکورانه از روسیه در تجاوز به اوکراین و ارسال پهپاد به آن کشور، بیشتر از قبل در سیبل دشمنان ایران قرار گرفتیم و بار دیگر خطر اجماع امنیتی جهانی علیه ایران پررنگ شده است. عرقِ ملی و حس تعلق به کشور تضعیف شده و یکی از بی سابقه ترین شرایط را طی می کند، فرار مغزها به اوج رسیده و علاوه بر خروج فارغ التحصیلان بیکار دانشگاهی از کشور، با سیل مهاجرت پزشکان متخصص، مدیران، سرمایه‌گذاران و استارت‌آپ‌ها مواجهیم. طبق گزارش تکان دهنده مرکز پژوهش‌ های مجلس 8 مدل بی خانمانی (پشتبام‌خوابی، موتورخانه‌خوابی، ماشینخوابی، گورخوابی، همخانگی دو یا چند خانواده و ...) رواج یافته است. افزایش سرسام آور هزینه های درمانی تاب‌آوری‌ جامعه را بشدت کاهش داده است. شرم آور است که «سرانه‌ی مصرف گوشت در ایران به یک‌شانزدهم امارات، یک‌پنجم عراق و یک‌چهارم جیبوتی رسیده» و گوشت از سبد غذایی بسیاری از ایرانی ها خارج شده است.
فیلترینگ فضای مجازی و ترس از آگاهی مردم، به اوج خود رسیده و بنابر اعلام سعیدی نماینده مردم چابهار، «به گردش مالی 50 هزار میلیارد تومانی فیلترشکن‌ها منجر شده» که بستگان برخی از مسئولین جزو منتفعین هستند. طبق اعلام رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران: «ناامیدی وحشتناکی جامعه، به ویژه جوانان و نخبگان را فراگرفته» و بازنشستگی اجباری، اخراج، تعلیق، لغو قرارداد و یا احضار استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها و در نتیجه جایگزینی افراد نالایق، کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است. رئیس صندوق توسعه ملی حرف از «نگرانی مردم در مورد تبدیل شدن به عمله کشورهای همسایه» می زند و ادامه می دهد: «ممکن است کشورهای همسایه نوع جدیدی از استعمار را برای ما رقم بزنند.» 
طالبان که پس از روی کار آمدن مجدد در افغانستان و تنها به دلیل دشمنی ظاهری با آمریکا، با تطهیر محافلی در ایران مواجه شد، حقآبه ایران از هیرمند را نمی دهد و دولت تنها به شعار دادن بسنده کرده است. این در حالی است که سیل ورود مهاجرین افغانستانی به ایران و افزایش تعداد آنها به بیش از 10 میلیون نفر مجاز و غیرمجاز، علاوه بر مشکلات مالی، فرهنگی و اجتماعی، بزرگترین خطر امنیتی را به وجود آورده و دولت نه تنها اقدامی برای سامان دادن این وضعیت نمی کند، بلکه به انحای مختلف در صدد انکار مشکلات موجود یا هشدار به منتقدین این وضعیت است.
شاید گفته اخیر ابراهیم رئیسی مبنی بر اینکه: «باید تمام اندیشه ما برای حفظ منافع امت اسلامی باشد» در اینجا معنی پیدا کرده و این باور را پررنگتر از همیشه کند که ایران و ایرانی برای برخی از محافل و دولتمردان اهمیتی ندارد و تنها می تواند بعنوان ابزاری برای «حفظ منافع امت اسلامی» به کار گرفته شود. 
هر چند دولت رئیسی استاد آمار و دستاورد سازی است، ولی باید گفت: «عطر آن است که خود ببوید -- نه آنکه عطار بگوید». از رویدادهایی که بعنوان دستاورد معرفی شد و روی آن بسیار مانور داده شد: احیای روابط با عربستان، آزاد شدن پول بلوکه شده در کره جنوبی، بازگشت الواح هخامنشی از آمریکا و پیوستن به پیمان شانگهای و بریکس ... است که نیاز به بررسی دارد. خدشه ای که طی حمله به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد به اعتبار بین المللی و چهره ایران وارد شد، با احیای روابط توسط محافل دخیل در حمله، ترمیم پذیر نیست. هر چند از احیای روابط با هر کشوری غیر از رژیم صهیونیستی استقبال می شود، ولی احیای روابط با عربستان در راستا و الزامات منافع اقتصادی چین و با ابتکار و واسطه گری آن کشور تحقق یافت و آن را نمی توان به حساب دولت رئیسی گذاشت. پول بلوکه شده، از کره جنوبی به بانکی در قطر انتقال یافته و استفاده از آن بسیار محدود خواهد بود. افتخاری ندارد که سرنوشت پول کشور به دست کشور کوچکی چون قطر سپرده شده و این کشور بدون اجازه آمریکا نمی تواند پول را در اختیار ایران گذارد. البته هنوز از این پول استفاده ای هم نشده و ممکن است بخاطر وضعیت دردناک غزه و حمایت همیشگی آمریکا از رژیم صهیونیستی، این پول، بار دیگر بلوکه شود، که زمزمه های آن شنیده می شود. 
باید خاطر نشان کرد که روند اصلی بازگشت الواح در دوران دولت روحانی آغاز شد و با شیوع کرونا متوقف گردید. سال 1398 در جریان سفر روحانی به نیویورک، هزار و 783 قطعه از این الواح به کشور بازگشت. کریستوفر وودز، رئیس مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو، گفته بود «بسته‌بندی این الواح تاریخی بسیار مهم است. حدود یک سال بسته‌بندی هزار و 783 قطعه به طول انجامیده است و ما بهترین الواح باقی‌مانده را در این تعداد قطعه دسته‌بندی کردیم و مابقی آن را هم در سه مرحله دیگر به ایران بازمی‌گردانیم».
دکتر ظریف از واقعیات عضویت ایران در شانگهای اینگونه پرده بر می دارد: « تاجیکستان مخالف عضویت ایران در این پیمان بود که در اردیبهشت 1400 نظر این کشور جلب شد و نامه عضویت ایران صادر شد، (قبل از روی کار آمدن دولت رئیسی)، ولی اولین جلسه رسمی پیمان شانگهای در شهریور بود که در این جلسه موضوع را اعلام کردند، این واقعیت است.» او می گوید: «می‌خواهید دستاورد سازی کنید، بکنید، نوش جان، اما خودتان باورتان نشود!» 
عضویت در بریکس اقدام مناسبی است، به شرطی که نتیجه آن بهرمندی اقتصادی و تجاری از این عضویت باشد. واقعیت امر این است که به دلیل نپیوستن به FATF برخورداری از منافع اقتصادی و تجاری پیوستن به بریکس و شانگهای غیرممکن است. از شروط همکاری های اقتصادی و تجاری کشورهای عضو پیمان شانگهای و بریکس، پیوستن به FATF است که اندیشه حاکم در دولت کنونی، نسبت به آن حساسیت داشته و بواسطه ی کارشکنی حاملان این اندیشه، دولت قبل نتوانست اقدام لازم را در این زمینه انجام دهد و نتیجتا ایران در لیست سیاه قرار گرفت. قرار گرفتن در لیست سیاه به معنی اجتناب کشورهای دیگر، حتی چین و روسیه (که مدعی داشتن روابط استراتژیک با آنها هستیم) از همکاری اقتصادی با ایران است. 
ظاهرا دو کشور اخیر الذکر عضویت ایران در شانگهای و بریکس را نه تنها در زمینه اقتصادی و تجاری، بلکه در زمینه امنیتی هم جدی نگرفته اند و برخلاف منشور این دو پیمان، به تمامیت ارضی ایران بی احترامی کرده اند. شاید این هم از دستاوردهای دولت رئیسی باشد که چین، روسیه، آمریکا، اتحادیه اروپایی و ... اخیرا در مورد جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، با کشور امارات عربی متحده هم صدا شده اند. 
حال با تبیین واقعیات می توان دریافت که دولت رئیسی از چه منظری موفق و از چه منظری ناموفق است و چنین ارزیابی را می توان در مورد «مجلس انقلابی»، «شهردار انقلابی» و سایر نهادها و ارگانها هم داشت. ناگفته نماند که تحمیل شدیدترین تحریمها علیه کشورمان بخصوص در زمان ترامپ، اثرات ناگوار و نابود کننده ای را متوجه ایران کرده است، ولی وقتی چنین تحریمهایی نعمت تلقی می شوند و دولت کنونی مدعی می شود که «اقتصاد و معیشت مردم را به برجام گره نمی زند»، نباید وضعیت فاجعه آمیز کنونی را رقم بزند.