بزرگنمايي:

پیام مازند - ساری - اگرچه شهرهای مازندران به علت برخی ویژگی های جغرافیایی و شهری بهترین موقعیت را برای استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه ایمن دارند، اما تاکنون شهرداران و مسئولان شهری به این موقعیت مناسب توجهی نکرده اند.

یکی از جدیدترین مناسبت های تقویم جهانی روز جهانی دوچرخه سواری است. پارسال سازمان ملل با توجه به اهمیت ترویج فرهنگ دوچرخه سواری و افزایش استفاده از دوچرخه به عنوان مناسب ترین وسیله نقلیه برای تمام کشورهای دنیا، سوم ژوئن برابر با 13 خرداد را به عنوان روز جهانی دوچرخه سواری معرفی کرد، تصمیمی که با توافق 193 کشور جهان اتخاذ شد.
بنابراین امروز دومین سالگرد روز جهانی دوچرخه است، روزی که در بسیاری از کشورهای دنیا برنامه های مختلفی برای تشویق مردم به استفاده از دوچرخه در رفت و آمدهای شهری و محلی انجام می شود. در شهرهای بزرگ ایران نیز امروز برنامه هایی به همین منظور انجام می شود.
نگاه به دوچرخه سواری در کشورهای دنیا، نگاهی چند جانبه است. کارشناسان و برنامه ریزان شهری معتقدند که بهترین راه حل برای کنترل مسائلی مانند ترافیک شهری، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، کاهش هزینه های اقتصادی حمل و نقل و افزایش میزان سلامتی شهروندان، استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه اصلی شهری است.
اتحادیه دوچرخه سواری جهانی و فدارسیون دوچرخه سواری اروپا که تلاش زیادی برای ثبت جهانی این روز انجام داده بودند، حدود 4 سال پیش سندی را برای متقاعد کردن سازمان ملل نسبت به ثبت این روز ارائه کردند که در آن بر اساس پژوهش های گوناگونی که انجام شده، مشخص شده است رونق دوچرخه سواری در جوامع به دلیل چندوجهی بودن مزایای آن، دست کم با 12 بخش از اهداف توسعه پایدار ارتباط مستقیم دارد.
به دلیل همین اهمیت های چندگانه و گسترده ترویج دوچرخه سواری است که در بسیاری از کشورهای دنیا طی سال های اخیر طرح های ویژه ای برای ترغیب مردم به استفاده از دوچرخه اجرا شده که ایجاد مسیرهای ویژه برای دوچرخه سواران یکی از اصولی ترین و البته گسترده ترین آن هاست.
تجربه برخی کشورها در سودمندی از گسترش استفاده از دوچرخه ها به عنوان وسیله نقلیه شهری باعث شده که بسیاری از کشورهای در حال توسعه روی این موضوع به عنوان یکی از اهرم های اصلی توسعه برنامه ریزی و شهروندان را تشویق کنند که پاهای خود را به جای قرار دادن روی پدال گاز خودروها، روی رکاب دوچرخه ها بگذارند.
**مازندران و دوچرخه
یکی از الزامات دوچرخه سواری شرایط مساعد آب و هوایی است. با این نگاه، مازندران را می توان یکی از مساعدترین مناطق برای دوچرخه سواری دانست. استانی با آب و هوای مطلوب که عمده روزهای سال امکان دوچرخه سواری از نظر آب و هوایی در آن وجود دارد، اما نبود زیرساخت مناسب برای دوچرخه سواری شهری و همچنین بی توجهی به فرهنگسازی برای استفاده از دوچرخه سبب شده که خیابان ها و معابر شهرهای مازندران معمولاً پر از خودروها باشد و شهرهای استان به شهرهایی پرترافیک تبدیل شوند. ورود مسافران هم به این حجم ترافیکی می افزاید و هر سال شرایط را بدتر از گذشته می کند.
در این بین آنچه که هر سال در نگاه مسئولان در کمیسیون های ترافیک شهری و استانی کمتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته، بحث ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه در شهرهای مازندران است. چند سال است که پیرو جریان اجتماعی محیط زیستی سه شنبه های بدون خودرو در کشور، در برخی شهرهای مازندران از جمله آمل، بابلسر، قائمشهر و چند نقطه دیگر استان گروه هایی اقدام به دوچرخه سواری گروهی هفتگی می کنند. اما این موضوع هنوز به عنوان یک جریان گسترده مورد توجه جامعه قرار نگرفته و مهم تر اینکه مسئولان استان نیز عمدتاً توجهی به این پویش نداشتند.
جز در چند مورد انگشت شمار شهری، تا کنون دیده نشده که به طور مستمر مسئولان ارشد استان و مدیران کل مازندران سه شنبه ها را که روز نمادین استفاده از دوچرخه به جای خودرو است جدی بگیرند و با دوچرخه به محل کارشان بروند. حتی استاندار اهل ورزش مازندران هم که در برنامه های ورزش صبحگاهی با لباس ورزشی حاضر می شود، هنوز اقدامی برای دوچرخه سواری در روزهای سه شنبه نکرده است.
همین وضعیت و نگرش نیز عامل اصلی گسترش نیافتن زیرساخت های مربوط به دوچرخه سواری شهری در مازندران است. یکی از چهره هایی مدیریتی مطرح شده در استان که هر سه شنبه با دوچرخه به محل کار خود می رودف «جواد بیژنی» عضو شورای شهر بابل است. او که حدود 2 سال پیش انتشار تصویر دوچرخه سواری اش در شهر و رفتنش به محل کار حسابی در فضای مجازی داخلی و خارجی پربازدید شده بود، از معدود مدیران و مسئولان استان است که با دوچرخه بسیاری از سفرهای شهری خود را انجام می دهد.
بیژنی معتقد است که شاید با این اقدامات و دوچرخه سواری مسئولان بستر برای افزایش زیرساخت های مربوط به دوچرخه در شهر آماده شود و کم کم به خاطر افزایش تعداد دوچرخه سواران، مسئولان به طور جدی ورود کنند.
وی با بیان اینکه چند سال پیش در سفری شخصی به هلند فرهنگ دوچرخه سواری مردم آن کشور را از نزدیک دیده و سعی کرده بیاموزد، گفت: آن‌ها خیلی از ما جلو هستند. لاین مجزا دارند، قوانین راهنمایی و رانندگی شان دوچرخه را مد نظر دارد، دوچرخه های تاشو دارند تا در مترو آن را همراه داشته باشند یا حتی در فروشگاه ها به خاطر بارانی بودن منطقه پوشش های خاص دوچرخه سواری در روزهای بارانی عرضه می شود. در کشورهای توسعه یافته مردم از دوچرخه های شهری برای رفت و آمد شهری استفاده می کنند.
عضو شورای شهر بابل افزود: در حال حاضر آنچه که اهمیت بیشتری دارد فرهنگسازی برای دوچرخه سواری است. درست است که در شهرهای استان لاین مجزا نداریم، اما باید به مرور این نیاز به واسطه افزایش حضور شهروندان و حتی مسئولان در شهر ایجاد و گسترش زیرساخت های این بخش به اولویت تبدیل شود.
**پایتخت دوچرخه سواری دنیا
اشاره بیژنی به دوچرخه سواری در هلند بیان این موضوع را نیز ضروری می کند که امروز از هلند به عنوان پایتخت دوچرخه سواری دنیا یاد می شود. کشوری که شهرهایش تا 40 سال پیش از نظر آلودگی و ترافیک تفاوت چندانی با شهرهای شلوغ خودمان نداشتند و تلفات رانندگی هم در آن بالا بود. اما ساکنان و مسئولان پایتخت گل جهان، از دهه 70 میلادی تصمیم گرفتند که با استفاده از دوچرخه ها و ترویج فرهنگ دوچرخه سواری، هم تلفات جانی را کاهش دهند، هم آلودگی هوا را از بین ببرند و هم شهرهای شان را به آرام ترین و کم ترافیک ترین شهرهای جهان تبدیل کنند. اتفاقی که با یک برنامه ریزی بلندمدت افتاد. آمارها نشان می دهند که در حال حاضر کشور لاله ها نزدیک به 36 هزار کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه دارد و نزدیک به 38 درصد سفرهای درون شهری آمستردام با دوچرخه انجام می شود.
نمونه هایی از این دست در برخی شهرهای بزرگ و توسعه یافته آسیایی نیز در مقیاسی کوچک تر وجود دارند. با همین رویکرد در ایران نیز از دهه 70 برنامه ریزی هایی برای گسترش مسیرهای ویژه دوچرخه در شهرها انجام شد که البته از خروجی این برنامه ریزی ها و طرح ها تقریباً جز در چند مورد خاص و محدود خبری نیست.
بخش 11 آیین نامه طراحی راه های شهری معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی که سال 1375 تهیه و تصویب شد به طور مستقیم به برنامه ریزی برای ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه در شهرها اشاره دارد. در بند 1-2 این آیین نامه عنوان شده که گسترش دوچرخه سواری در شهرها به برنامه ریزی جامعی مبتنی بر چهار عامل اصلی «تبلیغات عمومی به منظور تغییر وجهه دوچرخه سواری»، «آموزش رانندگان وسایل نقلیه و دوچرخه سواران با هدف تغیر وجهه و افزایش ایمنی»، «اصلاح مدیریت ترافیک به منظور افزایش ایمنی» و «اصلاحات مهندسی به منظور رعایت حال دوچرخه سواران» نیاز دارد. اما در همین بند تأکید شده که ضوابط و رهنمودهای لازم برای طرح ریزی شبکه دوچرخه سواری و طراحی اجزای آن نسبت به چهار عامل یاد شده در اولویت قرار دارد. به عبارتی ساده تر، گسترش زیرساخت ها و تعریف مسیرهای ویژه دوچرخه سواری در شهرها از نظر طراحان این آیین نامه وزارت مسکن و شهرسازی سابق و راه و شهرسازی کنونی در اولویت قرار دارد.
بند 1-3 این آیین نامه مزایا و محدودیت های طرح را مورد بررسی قرار داده علاوه بر تشریح مزایای استفاده از دوچرخه مانند بیشتر بودن سرعت حمل و نقل با دوچرخه نسبت به خودرو در شهر، اِشغال فضای بسیار کمتر نسبت به خودرو برای پارک کردن، ارزان بودن، هزینه پایین مسیرهای دسترسی نسبت به مسیرهای ماشین رو، آلوده نکردن هوا، بی صدا بودن، کاهش حوادث برای شهروندان، صرفه جویی در مصرف سوخت و کمک به سلامت جامعه، این هم عنوان شده که غالب شهرهای کشور ما به دلیل داشتن ویژگی های اقلیمی و جغرافیایی مناسب و تراکم زیاد جمعیت و طول کوتاه سفرهای شهری، برای جایگزینی دوچرخه ها مناسب هستند.
در این ایین نامه به طور جزئی و تقریباً مفصلی همه مسائل مربوط به اجرای مسیرهای ویژه دوچرخه در شهرها تدوین و بررسی شده است. اما با گذشت حدود 23 سال از تدوین این آیین نامه به عنوان سندی مهم در توسعه شهری، خبری از استفاده آن در شهرسازی های ما نیست.
**سبقت مردم از مسئولان
طی چند سال اخیر برخی مسئولان استان و بعضی شهرها سعی کردند که گام هایی برای توجه به دوچرخه سواری بردارند. مانند راه اندازی نسخستین ایستگاه دوچرخه در آمل از سوی شهرداری این شهر در سال 1395 که در حد یک طرح باقی ماند و عملاً امروز خبری از آن نیست. یا در بوستان ملل ساری ایستگاه دوچرخه برای دوچرخه سواری در این پارک ساحلی رودخانه تجن ایجاد ولی تبدیل به کسب و کار برای کسانی شد که دوچرخه اجاره می هند و اجازه نمی دهند شهروندان با دوچرخه وارد این مسیر شوند. ایجاد مسیر دوچرخه در یکی از کنارگذرهای شهر بابل هم تقریباً مهم ترین اقدام انجام شده برای ترویج فرهنگ دوچرخه سواری در مازندران است.
با اینکه مسئولان نسبت به گسترش زیرساخت های مربوط به دوچرخه سواری در شهرهای مازندران تقریباً به طور کامل بی توجه بودند، دوستداران محیط زیست و دوچرخه سواری چند سال است که در مازندران به شکل مستمر برای ترویج فرهنگ دوچرخه سواری تلاش می کنند.
یکی از قدیمی ترین مجموعه های دوچرخه سواری شهری ایران در بابل قرار دارد. سازمان مردم نهاد «سمن سیمرغ بابل» مجموعه ای مردمی و رسمی است که از سال 1376 دوچرخه سواری خانوادگی و گروهی را در مازندران آغاز کرد و در این 22 سال به طور مستمر هر جمعه مسیر بابل تا بابلسر توسط اعضای آن رکاب زده شد.
«داریوش نیکخو» دبیر بازنشسته زبان انگلیسی و مترجم بنیانگذار این سمن است که همراه با همسرش از سال 1376 تا کنون تلاش کرده اقشار مختلف مردم را با وچرخه سواری آشنا کند و تشویق کند که برای رفت و آمدهای شهری از دوچرخه استفاده کنند. او با بیان اینکه 22 سال است همراه با اعضای این سمن دوچرخه سواری می کند، به خبرنگار ایرنا گفت: خوشبختانه در شهرهای قائمشهر، بابلسر، فریدونکنار و آمل، دوستانی هستند که مستمر فعالیت می کنند.
وی افزود: مازندران یکی از استان های مناسب برای ترویج فرهنگ دوچرخه سواری است. تقریباً حدود 20 درصد مردم شهرهای مازندران در خانه های خود دوچرخه دارند. اما به خاطر مسائل ایمنی کمتر استفاده می کنند.
نیکخو درباره وجود مسیرهای ویژه دوچرخه در شهرهای مازندران گفت: مصوبه مسکن و شهرسازی در دهه 70 می گوید که در تمام شهرهای بالای 50 هزار نفر اگر قرار است خیابان جدیدی ایجاد شود حتماً باید مسیر ویژه دوچرخه هم در آن تعبیه شود. اما ندیدیم که چنین اقدامی انجام شود. جز در کمربندی معروف به مسیر زنده یاد «هادی نوروزی» که در دو طرف لاین ویژه دوچرخه به طول حدود 6 کیلومتر ایجاد شده که هنوز آسفالت نشده است. اقداماتی که در برخی شهرهای مازندران برای ترویج دوچرخه سواری انجام شد سلیقه ای بود و با تغییر مدیران به فراموشی سپرده شد.
این فعال اجتماعی افزود: یکی از راهکارهای ترویج استفاده از دوچرخه اجرای طرح های حمایتی برای خرید دوچرخه است. بانک های قرض الحسنه با کمک تولیدکنندگان و شهرداری ها می توانند چنین طرحی را برای افزایش میل شهروندان به خرید دوچرخه اجرا کنند تا در این شرایط اقتصادی میل به افزایش استفاده از دوچرخه در شهروندان نیز بیشتر شود.
علاوه بر دوچرخه سواران سمن سیمرغ بابل که پیشینه ای طولانی در دوچرخه سواری هفتگی و گروهی دارند، در قائمشهر نیز از پاییز 1396 با پیگیری و تلاش تعدادی از فعالان اجتماعی پویش سه شنبه های بدون خودرو جدی گرفته شد و به طور مستمر هر هفته تعدادی از شهروندان در مسیرهای شهری دوچرخه سواری می کنند. «محمد پورعباسی» که مدیریت این پویش را در قائمشهر به عهده دارد بر این باور است استفاده از دوچرخه در شهری مانند قائمشهر که یکی از پرتراکم ترین شهرهای ایران محسوب می شود، یک اصل اساسی برای کاهش ترافیک شهری است.
وی اجرای طرح سه شنبه های بدون خودرو را تمرینی برای همیشگی شدن استفاده از دوچرخه در مسیرهای شهری می داند و معتقد است که حضور مسئولان در این پویش و پیوستن آنها به این جریان اجتماعی می تواند مشوق شهروندان هم باشد.
**خیابان های بیگانه با دوچرخه
طی سال های اخیر در شهرهای بزرگ مازندران مسیرهای جدید متعددی بازگشایی شدند. از کنارگذرها و میانگذرها گرفته تا خیابان هایی که در فرآیند عقب نشینی و تعریض به مسیرهای پرتردد شهری تبدیل شدند، اما جز یک کنارگذر در بابل که به آن اشاره شد، تقریباً در هیچ مسیر تازه بازگشایی شده ای برای دوچرخه سواری جایی در نظر گرفته نشد.
جالب اینکه در هر شهرستان جلسه شورای ترافیک معمولاً به صورت مستمر برگزار می شود و دائم نیز طرح هایی را به تصویب می رسانند. طرح هایی برای کاهش بار ترافیکی در شهرها که با هزینه های و اعتبارات هنگفت باید اجرا شوند، اما در این بین به اهمیت دوچرخه ها در کاهش ترافیک شهری توجهی نمی شود. هر چند عمده طرح های تصویب شده در شوراهای ترافیک شهرستان های استان نیز به گفته برخی مسئولان بی نتیجه می مانند. اظهارات «حسن باقری» معاون عمرانی فرماندار تنکابن در جلسه شورای ترافیک این شهرستان که دیروز یکشنبه برگزار شد مؤید همین وضعیت است. او در این جلسه عنوان کرد که برخی مدیران گمان می کنند این جلسات از روی بیکاری و تفریح برگزار می شود و عزم و اراده ای برای اجرای مصوبات شورای ترافیک از سوی متولیان امر وجود ندارد.
شاید لازم باشد شورای ترافیک استان به صورت جدی طرحی برای توجه ویژه به ترویج دوچرخه سواری در شهرهای مازندران و ایجاد زیرساخت های مورد نیاز برای گسترش استفاده از دوچرخه در سفرهای درون شهری به شورای ترافیک شهرستان ها ابلاغ کند تا بلکه دغدغه های این جلسات بدون خروجی، به سمت دوچرخه گرایش پیدا کند. این موضوع در صورتی که استاندار و مدیران کل نیز دست کم سه شنبه ها را با دوچرخه به محل کار بروند، می تواند تا حدودی اثرگذار واقع شود.
9927/‏1654