بزرگنمايي:

پیام مازند - نوشهر- ائین های کهن نوروزی که هرساله در آستانه سال نو شمسی درجای جای کشور خصوصا در غرب مازندران با سبک و سیاق خاصی برگزار می شود، علاوه بر زیبایی های برگزاری آن، باعث ایجاد شور، نشاط و شادابی در میان مردم می شود.

به گزارش خبرنگار ایرنا ، نوروز یکی از زیباترین آیین های ایران زمین به شمار می رود که در بردارنده رسم های فراوانی است که هر کدام از آنها می تواند یاری بخش جامعه از نظر یگانگی، استمرار انسجام جمعی و افزایش سرمایه اجتماعی باشد و این مهم از نقش بی بدیل نوروز به عنوان سنتی کهن حکایت دارد.
اگرچه بخشی از سنت ها و آئین های نوروزی به علت توسعه فرهنگی ، زندگی شهرنشینی و نیز مشکلات اقتصادی به باد فراموشی سپرده شده اما با همه این مسائل برخی از این آئین در مناطقی از این مرز و بوم بویژه شهرها و روستاهای غربی مازندران حفظ شده و برگزار می شود .
مراسمی چون خرید سال نو، چهارشنبه سوری، خانه تکانی، سفره هفت سین، نوروزی خوانی ، دید و بازدیدهای عید و سیزده بدر همگی از کهن ترین سنت هایی است که مردم خطه غرب مازندران با شکل های مختلفی به جای می آورند.
مدیر موزه مردم شناسی رامسر در این باره گفت: هرچند در طول تاریخ و با گذر زمان برخی از آئین ها و آداب و رسوم نوروزی به دلیل سلایق و خرده فرهنگ های ناشی از مهاجرت ها دستخوش تغییراتی شد و بخشی هم در زیرسایه خرافه پنداشتن و طرد شدن توسط افراد تحصیلکرده تجدد خواه به باد فراموشی سپرده شد ولی همچنان این آداب و رسوم در مازندران حفظ شده و برگزار می شود.
عیسی خاتمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: رامسر یکی از شهرستان های غربی مازندران است و زمانی که به تقویم غنی پیشینه تاریخی کشور نگریسته می شود، دیده شده که مردمان این دیار نیز با برگزاری آئین های نمایشی و آوازخوانی آمیخته به مذهب به پیشواز سال جدید می رفتند.
* پیشگامان گروه نخست نوروز
وی افزود: هرساله از نیمه دوم اسفند ماه عده ای به عنوان پیشگامان نوروز در قالب گروه های 2 نفره یا چهارنفره به میان شهرها و روستاها می رفتند و آئین های نمایشی آمیخته به مذهب، فرهنگ بومی و غیربومی را تا یک ماه پس از نوروز برگزار و ادامه می دادند.
خاتمی گفت: نخستین گروه که سرخوان نام داشتند اشعاری در توصیف و مدح 12 امام (ع ) می سرودند و از میان آن ها فردی که چراغ فانوس دراختیار داشت، کوله ای بر دوش گرفته و هدایای مردمی را حمل می کرد.
این پژوهشگر و مردم شناس گفت که نوروزخوانان هم به همراه این گروه اشعاری مانند " نوروز سلطان آمده " ، "گل به گلستان آمده " ، "باد بهاران امده "، "نوروز سلطان امده" می سرودند و نوید آمدن بهار و نوروز را به مردم می دادند.
وی اظهار داشت: نکته جالب آنکه این گروه پس از سرودن این اشعار، دعاهایی برای صاحبان خانه در روستاها و شهرها با این عناوین که "خدایا صاحب این خانه را خوشحال گردان "، "جوانان این خانه را داماد گردان "، "عروسش صاحب اولاد گردان "، "به حق سوره یاسین قران " ، "به حق ان تن شاه شهیدان بلا " را از این خانه دور گردان " می خواندند و برای صاحبان این خانه ها طلب مغرفت و برکت می کردند.
به گفته او ، در حقیقت نوروزخوانان اولین پیام اوران پایان سختی ها ، سرمای زمستان، سپری شدن یک سال و شروع سال جدید را نوید می دادند .
مدیر موزه مردم شناسی رامسر گفت: گروه دوم پیشگامان نوروزی نیز به شکل گروه های 2 نفره با دردست داشتن عروسک های چوبی که " اهو چره " نام داشت به درب خانه های مردم می رفتند و اشعاری مانند آهو چره " ،" ببین چقدرخوب می چره " ،" می آهو از باغ آمده "، "چریده و چاق آمده" ، "می آهو مرغانه خوره "، "صد تا به کمتر نخوره "، "راه بچره راه بچره " ، "می اهو صحرا بچره " را می خواندند.
خاتمی افزود: آهو درحقیقت نماد زیبایی، شادی، مهربانی و دوستی بوده است و به تعبیری آهودشت درادبیات ایران نماد آزادگی هم تلقی می شد.
وی اضافه کرد: پیشگام سوم نوروز، برخلاف دو مورد دیگر یک رنگ و بوی بومی و محلی به خود گرفته بود و "عروس گلی " نام داشت در این آئین پسر نوجوانی آراسته به لباس نوی عروسی به همراه 2 نفر دیگر که نقش " پیر بابو" و "غول " را بازی می کرد، نمایش اجرا می کردند.
وی ادامه داد: در این آئین "عروس گلی " نماد فصل بهار ، زیبایی و طنازی ، " پیر بابو " نماد زمستان، فرتوتی و نیستی را به مخاطب القا می کند و در پایان غول به معنای قدرت و توانمندی است.
وی اضافه کرد دراین حین مبارزه ای میان پیربابو و غول به منظور تصاحب عروس رخ می دهد و در این جنگ ساختگی با رجز خوانی و زمین زدن پیربابو غول برنده میدان می شود و پیر که نماد زمستان بود شکست می خورد.
این پژوهشگرمی گوید سرانجام دراین نمایش آئینی اشعاری با مضمون "عروس گلی بیردیم " ، "جان دلی بیردیم " ،"ازراه دور بیاردیم " ، "عروس گلی همینه " ، "جان دلی همینه " ، "عروس شب بیردیم " و "چادر شب بیاردیم " سروده می شود و در نهایت با دریافت هدایا از صاحب خانه این آئین پایان می یابد.
خاتمی از خرس بان هایی که با اهلی کردن خرس ها به محله ها می آمدند ، به عنوان گروه چهارم پیشگامان نوروز یاد کرد و گفت که علاوه بر خرس بان گروهی هم با میمون به محله های می آمدند و با نمایش های سرگرم کننده مردم را خوشحال می کردند .
*خانه تکانی
مدیر موزه مردم شناسی رامسر، خانه تکانی خانه های کاهگلی را از دیگر آداب و رسوم مردم غرب مازندران نام برد و گفت که در واپسین ایام سال که روزهای زمستان به شماره می افتد و نور خورشید زودتر از روزهای سخت زمستانی، تا انتهای خانه را روشن می سازد، حال و هوای خانه تکانی به همه خانه ها سرک می کشد.
خاتمی افزود: به همین خاطردر گذسته در فرصت های اندک باقی مانده به سال جدید خانه ها قدیمی و کاهگل را گلکاری و درب و پنجره ها را نیز با رنگ آبی نقاشی می کردند.
وی اظهار داشت: گلکاری خانه ها با گل سفیدی که به آن "سفید گل" گفته می شد نو نوار می شد و خانم های خانه حدود 24 ساعت قبل گل را در آب می خیساندند و بعد از نرم شدن با نوک جارو تحت عنوان فوفاج زدن روی دیوار نمای بیرونی و داخلی اتاق ها می مالیدند و کف اتاق ها نیز با کف خانه ها نیز با گل رس مخلوط شده یا براده های کاه و برنج گل کاری می کردند.
به گفته این پژوهشگر ، شست و شوی خانه ها نیز با به آب انداختن نمد ، حصیر ، چادر شب ، رو بالش ها و دیوار دیمی ها انجام می شد.
*شیرینی های بومی نوروزی
مدیر موزه مردم شناسی رامسر گفت که شیرینی پزی از دیرباز به عنوان یکی از امتیازات خانم ها به حساب می آمد و از آن نظر که کدبانو گری ومیزان مهارت انها را به رخ دیگران می کشید، این موضوع بسیار اهمیت داشت، شیرینی پزی پیش از رسیدن سال نو از فعالیت های وقت گیربانوان در گذشته به شمار می رفت.
وی انتخاب و تهیه این شیرینی ها را بر اساس سلیقه و احترامی که برای مهمان قایل بودند عنوان کرد که از طرف دیگر نشان دهنده توانمندی خانم خانه نیز در جمع فامیل و اشنا محسوب می شد.
* سفره نوروز در رامسر
خاتمی گفت : سفره نوروز نیز در رامسر بر خلاف تصور عموم شامل هفت سین مرسوم امروزی نبود و اجزای تشکیل دهنده ان بر گرفته از فرهنگ رامسری ها بود که از دهه 40 و 50 به بعد به دلیل ارتباط تحصیل کرده ها با خارج و وسایل ارتباطی نوظهور به مرور سفره با هفت سین متداول امروزی فرهنگ و سفره نوروزی رامسری ها جا خوش کرد.
وی اظهار داشت: سفره سال نو در رامسر شامل ، آیینه ، قران ، سبزه ، پرتقال محلی ، نان ، سنجد ، شیرینی های نوروزی رامسر ، نخودچی ،کشمش های سیاه ، تخمه های سفید رنگ ، نقل های سفید و قرمز و نوعی بنفشه که به زبان محلی به ان میشیم می گفتند تزیین می شد .
**هدیه های نوروزی
این پژوهشگر رامسری می گوید درایام دید بازدید های نوروزی به پسر های خانواده تخم مرغ هدیه می دادند و به دختران اگر خیلی عزیز و نزدیک بودند گل سر، جوراب و هدایای اینچنین و از اسکناس خبری نبود و به کودکان نیز سکه های یک قرانی عیدی می دادند.
خاتمی افزود: جوانان محل هم همین تخم مرغ ها عیدی بازی مرغنه جنگی را در وسط محله به راه می انداختند و بازی به این ترتیب بود که تخم مرغ ها را به هم می کوبیدند و تخم مرغ هر کسی که شکست باید آن تخم مرغ را به طرف مقابل می داد .
*چهارشنبه سوری
یک کارشناس دانشکده میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری غرب مازندران نیز گفت : یکی از آداب و رسوم پیش از نوروز در مناطقی از غرب مازندران بویژه روستاها مراسم "چهارشنبه سوری " است. هرچند این سنت در دوره اسلامی رایج نبوده و به دوره ساسانیان باز می گردد اما در برخی از روستاهای این منطقه همچنان به سبک دوره گذشته برگزار می شود.
"سیدرضا موسوی میرکلا " افزود : هرساله در آخرین چهارشنبه آخرسال خانواده ها با انتخاب لباس سفید و پوشیدن آن که نشانه روشنایی و پاکی بود اقدام به کوپه کردن کاه "کمل " می کردند و پس از سوزاندان روی آن می پریدند.
وی اضافه کرد : جالب اینکه افراد خانواده هرکدام فقط باید سه بار روی این کوپه های آتش می پریدند و چنین اتفاقی در حقیقت نشانه دورکردن شیطان از خود ، ایجاد روحیه همدلی ، دلبستگی و نیز آرامش و دوستی بود.
*انتخاب سال مژ
این کارشناس دانشکده میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری غرب مازندران ، انتخاب فردی به عنوان "سال مژ" پیش از تحویل سال را از دیگر آداب و رسوم مردم این منطقه معرفی کرد و گفت که در گذشته رسم براین بود که برای انتخاب چنین فردی که یکی از اعضای خانواده بود، باید استخاره می کرد.
موسوی میرکلا افزود: پدران معمولا پیش افرادی که سواد خواندن و نوشتن داشتند و به عبارتی به آن ها "ملا" می گفتند از این فرد درخواست می کردند که برای فرد فرد اعضای خانواده استخاره کند تا بتوانند فردی مدنظر برای سال مژ برگزینند و مادران نیز برای چنین کاری پیش افرادی که قرآن بلد بودند، مراجعه می کردند.
وی که پیش تر رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چالوس بود، اظهار داشت: فردی که در استخاره برگزیده می شد لحظاتی پیش از سال تحویل بیرون از منزل با دردست گرفتن یک سینی همراه با قرآن و یک ظرف آب در انتظار آغاز سال تحویل می نشست و پس از سال تحویل وارد منزل می شد و در چهارگوشه منزل زیرفرش ها آب می ریخت و این اتفاق در حقیقت نماد پاکی ، بالندگی ، تحرک و حیات بود.
این کارشناس میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری گفت : آنچه که خانواده ها به آن مقید بودند آن اینکه اگر آن سال ، سالی خوش یوم و پردرآمد برایشان بود، سعی می کردند در سال آینده نیز این فرد را برای خود به عنوان سال مژ انتخاب کنند و غیر از آن یکی دیگر از اعضای خانواده برمی گزیدند.
به گفته موسوی میرکلا ، بررسی ها نشان داده که تمامی این آداب، رسوم و آئین های نوروزی که منشاء فرهنگی داشته است بخش عمده از آن در مناطق کوهستانی بویژه در روستاهای کهن کجور، دوهزار و سه هزار تنکابن ، اشکورات رامسر و کلاردشت برگزار می شد چرا که در مناطق پائین دست و جلگه ای کمترشاهد برگزاری چنین آئین هایی بوده ایم.
وی معتقد است که برگزاری همه این آئین ها ریشه در باورهای دینی و فرهنگی مردم این منطقه داشته و ضمن آنکه باید مدعی شد که پشتوانه آن ها یک اندیشه بوده است و بنابراین باید برای احیای دوباره این آئین ها بیش از پیش فرهنگ سازی کرد و تلاش نمود چرا که یکی از راههای ایجاد نشاط اجتماعی ، همدلی و همبستگی در میان مردم احیای این آئین ها است.
9922/7078/ 1602/1899