چاپ

پیام مازند - ساری _ ایرنا _ هنر انقلاب اسلامی مفهومی گسترده و فراگیر از هنر است که پس از پیروزی انقلاب و به ویژه از دوران جنگ تحمیلی سبب بروز و ظهور آثار فاخر و زیبایی از هنر اجتماعی و ارزشمند شد که ریشه این نگرش هنری را باید در اندیشه ها و دیدگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی به هنر جست.

به گزارش ایرنا، امام خمینی (ره) علاوه بر اینکه چهره برجسته و اثرگذار سیاسی و رهبری ایدئولوژیک برای جامعه انقلابی ایران و حتی بسیاری از جوامع آزادیخواه دنیا بود، به عنوان هنرمندی فرزانه و عارفی اهل هنر هم شناخته می‌شود. رهبری که در کنار همه معادلات سیاسی و اجتماعی، هرگز دست از هنر نکشید و دنیایی متفاوت از هنر را به جامعه تازه انقلاب کرده ایرانی نشان داد. دنیایی که از دل آن آثاری ارزشمند و هنرمندانی صاحب سبک بیرون آمدند و همچنان نیز بر گستره این جهان بی انتهای هنر افزوده می‌شود.
هنر از دیدگاه امام خمینی (ره) تعریفی گسترده با گستره‌ای کاملاً اجتماعی و نگاه به تمام ابعاد زندگی بشر دارد. «هنر دمیدن روح تعهد در کالبد انسان هاست». این جمله یکی از معروف ترین جملات ایشان درباره هنر است. تعریفی عمیق از هنر که بسیاری از تعاریف موجود از هنر را در خود قرار می‌دهد. نگاه همیشگی امام (ره) به هنر سبب شده که در بسیاری از فرمایشات ایشان واژه «هنر» کلیدی برای ارتباط مبحثی ارزشمند به جهانی فراتر از آنچه که می‌بینیم باشد.
در جلد 14 صحیفه امام آمده است: ‎‏ «هنر آن است که بی هیاهوهای سیاسی و خودنمایی‌های شیطانی، برای خدا به جهاد برخیزد و خود را فدای هدف کند نه هوی، و این هنر مردان خداست…» ‏‏ با این تعریف نیز می‌توان دریافت که هنر در دیدگاه بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران، هنر و عرفان به موازات یکدیگر و با اهدافی یکسان در مسیر خدمت به جامعه قرار دارند.
رئیس حوزه هنری مازندران نیز با اشاره‌ای به جمله معروف حضرت امام (ره) درباره هنر، یعنی «هنر دمیدن روح تعهد در کالبد انسان هاست»، هنر در گفتمان بنیانگذار انقلاب اسلامی را عاملی برای به تعالی رسیدن جامعه می‌داند؛ نه سرگرمی و تفریح.
«سینا دلشادی» با بیان اینکه امام (ره) هنر را وسیله‌ای برای نیل جامعه به تعالی می‌دانستند، به خبرنگار ایرنا گفت: از جمله معروف حضرت امام (ره) می‌شود دریافت که در نگاه ایشان هنر، یعنی هنری مسئول و دغدغه مند در قبال جامعه و عاملی که در اختیار صلاح و فلاح افراد و انسان هاست. امام خودشان شاعری توانمند بودند و دیدگاه‌هایی که درباره هنر دارند متکی به عرفان و اندیشه‌های عمیق فلسفی است که از ستون‌های اصلی بنای هنر در ایران به شمار می‌رود.
وی اظهار داشت: امام (ره) از یک سو فقیهی انقلابی و از سویی دیگر بنیانگذار نظام اجتماعی نو در ایران هستند. اما از سوی دیگر نگاهی لطیف و زیبایی شناسانه در وجود ایشان قرار دارد که بعد هنری ایشان را متجلی می‌کند. همواره در دیداری که با هنرمندان داشتند و پیام‌هایی به محافل هنری دادند نگاه ایشان به مقوله هنر کاملاً مشخص است. ایشان هنر را برای تعالی ارزش‌های الهی و انسانی می‌شناسند. نه اینکه هنر را برای هنر بخواهد و ببیند.
**نجاتِ هنر
این هنرمند درباره مطرح شدن دیدگاه امام (ره) به هنر در جامعه 40 سال پیش ایران که نگاهی متفاوت به هنر داشت نیز گفت: حضرت امام (ره) زمانی سکان رهبری این کشور را به دست گرفتند که تلقی مردم ما از هنر، یک هنر ناپاک بود. در واقع عمده جامعه و بسیاری از هنرمندان آن زمان کارکردهای آن روزگار هنر را به حساب هنر می‌گذاشتند و با ریشه هنر یکی می‌دانستند.
دلشادی افزود: وقتی اسم هنر می‌آمد معمولاً چیزی که در ذهن متبادر می‌شد کارکردهایی بود که هنر در نظام منحط پهلوی داشت. اما نگرش امام (ره) متفاوت بود. در هر جایی که امام (ره) موضع گیری کردند، به دنبال تطهیر مقام معنوی هنر بودند. حتی در سخنرانی تاریخی 12 بهمن 1357 صراحتاً به همین موضوع اشاره داشتند و اعلام کردند که «سینمای ما مرکز فحشاست. ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشاء مخالفیم».
رئیس حوزه هنری مازندران گفت: در واقع حضرت امام (ره) هنر پاک را از هنر ناپاک تفکیک می‌کنند و به جامعه می‌فرمایند کارکردهایی که یک نظام منحط از هنر طلب کرده و هنر را به دامان ناپاکی کشانده را به حساب هنر نگذارید. یعنی ما با هنری که در مسیر غیرارزشی و ضد معارف الهی قرار بگیرد مشکل داریم.
وی با اشاره به جمله «هنر پرستش عاشقانه الله است» یادآور شد: از این جمله هم در می‌یابیم که امام (ره) قصد داشتند با بیاناتشان هنر را به دامان دین و جامعه برگردانند. دینی، الهی و مردمی شدن هنر در ایران در واقع به برکت حضور و نگاه امام (ره) بود و این سوغات پیر فرزانه انقلاب اسلامی برای هنر و هنرمندان است.
این هنرمند مازندرانی تصریح کرد: در گفتمان ایشان هنر ذیل همان هنر انقلابی می‌تواند تعریف شود و هنر انقلابی جز این نیست که در قبال جامعه دردمند و دغدغه مند و مسئول باشد. هنری که در خدمت جامعه قرار گرفته است. همین مسیر را در دفاع مقدس هم می‌توانیم دنبال کنیم. با همین نگاه است که امام (ره) می‌فرمایند «شهادت هنر مردان خداست.» یعنی هنر را آن قدر مترقی و پاک و حتی فراتر از اعمال روزمره انسانی می‌بینند که آن را به عنوان یک مقوله معرفتی با جایگاه عظیم و برتر شهادت که از نگاه پیامبر اکرم (ص) هیچ کار نیکی بالاتر از آن وجود ندارد، پیوند می‌زند.
**تکیه گاهِ هنر امروز
دلشادی درباره راهکار دور کردن تعاریف و باورها و برداشت‌های نادرست هنر از جامعه امروز ایران نیز اظهار داشت: امروز به پشتوانه تعریف هنر در گفتمان امام خمینی (ره) باید به تعریف اصیلی که در جامعه ایرانی از هنر نهادینه شده بود رجوع کنیم و دریابیم که از هنر چه تعبیر و تفسیر و تعریفی داریم. ما هنر را به معنای نیکی و خوبی می‌بینیم.
وی افزود: هنر طبق ریشه‌های تاریخی و فرهنگی ما آمیخته با نیکمردی و جوانمردی و به معنای فضیلت و معرفت است. بر همین اساس است که حافظ می‌فرماید: «قلندران طریقت به نیم جو نخرند / قبای اطلس آن کس که از هنر عاریست». حافظ اینجا از کدام هنر حرف می‌زند؟ هنر مبتذلی که در خدمت بیدار کردن غرایض جنسی انسان است یا هنری که در خدمت فضیلت‌ها و جوانمردی است؟ جامعه امروز باید به این اصل و ریشه برگردد تا توقع مان از هنر روشن شود و بین هنرمند واقعی و کسی که اسمش را هنرمند می‌گذرد تفکیک قائل شویم.
او با بیان اینکه برای رسیدن به این هدف همه ما مسئول هستیم، ادامه داد: معرفی هنر واقعی و نهادینه کردن آن، وظیفه همه کسانی است که در این عرصه می‌توانند نقشی ایفا کنند و سهمی دارند. از خانواده تا نظام آموزشی، دستگاه‌های فرهنگی و حتی غیرفرهنگی که تأثیر در حوزه فرهنگ و جامعه دارند. گاهی ما آسیب‌ها را از دستگاه‌های فرهنگی نمی‌خوریم، بلکه آسیبی ممکن است نشأت گرفته از دستگاه‌هایی باشداست که اتفاقاً متولی حوزه فرهنگ نیستند، اما اثرشان در حوزه فرهنگ دیده می‌شود. چه بسا یک تصمیم اقتصادی بر حوزه فرهنگ اثر بگذارد. اینها قابل کنترل است.
دلشادی تصریح کرد: مبادی آموزشی ما باید کنترل شود که چه مبانی فرهنگی و تربیتی آموزش داده می‌شود. اگر فتوت و فضیلت مبنای آموزش ما قرار بگیرد قطعاً به تعریف درستی از هنر در جامعه می رسیم که در گفتمان امام (ره) به شکل برجسته و پررنگی دیده می‌شود. ریشه هنر ما اسلامی و دینی است و هر چقدر از این موارد معرفتی فاصله بگیریم، هنر ما هم دچار انحراف می‌شود. اگر تعریف مان از هنر منطبق با تعریفی باشد که غرب از هنر دارد به انحطاط می‌رویم. ما باید به اصل هنر اسلامی برگردیم. همان هنری که در تاریخ و نزد پیشنیان ما به تعالی رسیده بود و پیشینه پربار هنری امروز ما را رقم زده است.
رئیس حوزه هنری مازندران افزود: در نگاه امام (ره) به هنر، مانند دیدگاه عرفان به هنر، همه هنرها منشأ آسمانی دارند. پیشینه ما در عرفان و هنر به شکل عمیقی پیوند خورده است. تا جایی که می‌گویند در دوره‌ای شدت ظهور و بروز عرفان در شعر فارسی به حدی زیاد شده بود که که برخی از ادبا تصور می‌کردند عرفان و تصوف عین شعر است. این ارتباط ذاتی شعر فارسی با عرفان است و وقتی شعر ما از عرفان گسسته می‌شود بی روح خواهد شد. هنر ما با عرفان ما ارتباط عمیقی برقرار می‌کند. به همین دلیل است که عطار گفته است «شعر و عرش و شرع از هم خاستند / تا دو عالم زین سه حرف آراستند». این مبانی معرفتی را باید در جامعه ترویج و تبیین کنیم تا هنر در جامعه طبق همان تعریف و نگاهی که حضرت امام خمینی (ره) به هنر داشتند، به تعالی برسد و سبب تعالی جامعه شود.
**هنرِ جاریِ امام (ره)
در عین حال که هنر از نگاه امام خمینی (ره) با عرفان پیوند خورده و و ممکن است در نگاه جامعه نگرشی دشوار و سنگین به هنر به نظر برسد، نزدیکی و جاری بودن هنر در نگاه و آثار بنیانگذار انقلاب کاملاً مشهود است و این موضوع را بیان می‌کند که هنر در گفتمان ایشان با تمام جزئیاتش پیوندی نزدیک با جامعه برقرار می‌کند.
«علیرضا سعیدی کیاسری» نویسنده و منتقد ادبیات و هنرهای نمایشی، معتقد است که نزدیکی هنر در نگاه امام (ره) به جامعه به ویزه در جامعه دهه 60 و 70 کاملاً ملموس است و حتی امروز نیز می‌توان این نزدیکی و جاری بودن هنر امام (ره) در جامعه دید.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: شخصیت کاریزماتیک امام خمینی (ره) نه تنها در فضای هنر، بلکه در ابعاد و چارچوب مختلف جامعه اسلامی ما اثرگذار بود. وقتی یک خط فکری در سخنرانی‌ها و پیام‌ها را به جامعه تزریق می‌کردند، دقیقاً حس می‌شد که چطور شاخ و برگ پیدا می‌کند. حتی در اشعار، نقاشی‌ها، سینما و تئاتر خودش را نشان می‌داد.
این هنرمند و نویسنده مازندرانی گفت: در کنار آنچه که دهه 60 از تأثیر اندیشه‌های حضرت امام (ره) می‌دیدیم، شور و نشاط انقلابیِ پررنگ هم بود که جریانی قوی در رگ‌های جامعه داشت. جنگ تحمیلی هم در این زمینه بی تأثیر نبود. اما از سویی دیگر می‌دانیم که امام (ره) در عرفان و فلسفه صاحب نظر و کاملاً مشرف بودند. اگر نگاهی به پیشینه تاریخ عرفان و فلسفه داشته باشیم می‌بینیم عرفا و فلاسفه در دنیا پیوند بلامنازعی با جهان هنر دارند.
وی افزود: همین حالا هم در تمام دنیا این ویژگی بینارشته ای وجود دارد. فلسفه هنر و عرفان هنر برآمده از همین پیوند هستند. از این رو از شخصیتی مانند امام خمینی (ره) که کاملاً تئوریک و عملیاتی به این مسائل می‌پرداخت، بعید نمی‌بینیم که دیوان شعری اثرگذار و دلنشین به جا بماند. به طوری که به ویژه در دوران پس از رحلت ایشان، اشعارشان حتی نسل جوان را جذب خودش می‌کند و در آثار خواننده‌های مختلف قرار می‌گیرد. حتی امروز هم اگر بخواهیم یکی از غزل‌های ایشان را زمزمه کنیم، روح موسیقایی و حس جاری در غزل ایشان کاملاً به روز است. «غم مخور ایام هجران رو به پایان می‌رود / این خماری از سر ما میگساران می رود» یا شعر معروف ایشان که می‌گویند: «من به خال لبت ای دوست گرفتار شدم / چشم بیمار تو را دیدم و بیمار شدم»
سعیدی کیاسری با بیان اینکه بسیاری از اشعار امام (ره) امروز در ارتباطات رفتاری جوانان در موسیقی پاپ و سنتی و حتی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی کاربردی هستند، تصریح کرد: این جاری بودن در بطن جامعه 30 سال بعد از رحلت، نشان می‌دهد که امام (ره) مفاهیم را در قالب نگاه روز وارد می‌کرد و شکل می‌داد. برای همین می‌بینیم نوعی شیفتگی در نسل آن دوره به وجود آمد و حتی در آثار هنرمندانی که به ویژه در حوزه اندیشه و هنر اسلامی کار می‌کردند چقدر اثرگذار بود.
وی با اشاره به توجه امام به استفاده از آرایه های ادبی در برخی پیام‌های مهم به جامعه گفت: خاطرم هست آخرین پیامی که به مناسبت روز بسیج سال 67 صادر کرده بودند، بار ادبی بسیار بالایی داشت. در بخشی از پیام نوشته بودند: «بسیج شجره طیبه و درخت تناور و پرثمری است که شکوفه‌های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می دهد…» این جملات و این تعابیر نشان می‌دهد که رهبر دینی یک کشور مسائل اجتماعی و عمیق ملی را چگونه با هنر گره می‌زند و پیوند عمیقی بین هنر و این مسائل ایجاد می‌کند. یا می‌بینیم که در شعر به شکلی هنرمندانه گاهی مسائل سیاسی و اعتقادی را بیان می‌کنند و می‌فرمایند: «سال ها می‌گذرد حادثه‌ها می‌آید / انتظار فرج از نیمه خرداد کشم‏.»
نویسنده و منتقد ادبیات گفت: حتی در وصیتنامه الهی-سیاسی ایشان هم با وجود تمام توصیه‌های سنگین سیاسی می‌بینیم روح ادیب امام (ره) جاری است. جایی که می‌نویسند: «با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران مرخص و به سوی جایگاه ابدی سفر می کنم…» این هنر جاری در شخصیت امام (ره) همیشه برای جامعه اثرگذار بود و نشان می‌دهد که ایشان هنر را به درستی و برای تعالی جامعه درک کردند.
وی افزود: نگاه هنرمندانه رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران را علاوه بر محتوا، حتی در ظاهر در دست نوشته‌های ایشان نیز می‌توان دید. خط زیبای حضرت امام (ره) نشان دهنده اشراف ایشان به هنر خوشنویسی است. به اعتبار نظر و اعتقاد بسیاری از خوشنویسان، خط امام (ره) از خطوط تحریری معتبر و ممتاز است.
9927/‏1654