پیام مازند -

گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ معصومه شیری: تبدیل ایران به قطب علم‌و‌فن‌آوری منطقه و حتی جهان، امکان تولید و صادرات محصولات پیشرفته دانش‌بنیان،ایجاد تحول بنیادین در عرصه پزشکی، داروسازی، کشاورزی و صنعتی، بسترسازی برای جذب نخبگان خارجی و جلوگیری از مهاجرت دانشمندان کشور و انجام فعالیت‌های بزرگ تحقیقاتی و پژوهشی تنها گوشه‌ای از هزاران دستاورد بهره‌برداری از پروژه بزرگ مقیاس شتابگرملی و طرح چشمه نور ایران است که در قسمت اول گفتگو با دکتر «ساسان احمدیان نمین» مدیر فنی طرح چشمه نور مفصلا به آن پرداختیم.
در دومین قسمت از این گفتگو به بررسی این موضوع می‌پردازیم که پروژه چشمه‌نور ایران تا چه مراحلی پیش رفته است، چند درصد از آن باقی مانده است و بی‌توجهی به این پروژه مهم و استراتژیک چه پیامدهایی را برای کشور خواهد داشت. در ادامه این گفتگو را می‌خوانید:

*با توجه به گستردگی پروژه چشمه نور ایران تاکنون چند درصد از کل پروژه انجام شده و چه مراحلی از آن باقی مانده است؟
احمدیان نمین: اجرای یک پروژه علمی چندین مرحله دارد. اولین مرحله «conceptual design» یا طراحی محتوایی نام دارد، مرحله بعدی «basic design» یا طراحی پایه است که بعد از آن مرحله «detail design» یا طراحی جزئی قرار دارد. مرحله آخر و نهایی نیز ساخت، نصب و راه اندازی پروژه است.
در حال حاضر طراحی محتوایی آن به طور کامل انجام شده و مرحله طراحی پایه که درواقع طراحی همه قطعات و چینش آن‌ها است به اتمام رسیده و بخش‌هایی از طراحی جزئی آن نیز هم انجام شده است.
خوشبختانه باتوجه به بزاعتی که در کشور وجود داشته و تلاش شبانه روزی تیم فنی پروژه چشمه نور ایران، در حال حاضر طراحی محتوایی آن به طور کامل انجام شده و مرحله طراحی پایه که درواقع طراحی همه قطعات و چینش آن‌ها است به اتمام رسیده و بخش‌هایی از طراحی جزئی آن نیز هم انجام شده است. در کنار انجام این مراحل یکسری کارهای تحقیق‌وتوسعه‌ برای ساخت برخی قطعات مورد استفاده در این پروژه صورت گرفته است. خوشبختانه در سال‌های اخیر قراردادهای همکاری زیادی با بخش‌های مختلف منعقد شده است که فرایند ساخت چشمه نور سرعت بیشتری بگیرد. علاوه بر این ما در تلاش هستیم که تجربیات R&D خود را توسعه دهیم تا بتوانیم توان داخلی کشور را در بخش‌هایی که هنوز برایمان ناشناخته هستند را به شکل بهتری ارزیابی کنیم.

گام بزرگ محققان ایرانی در عملیاتی کردن 50 درصد از پروژه چشمه نور
احمدیان نمین: تاکنون چیزی حدود 50 درصد کل پروژه چشمه نور ایران که مربوط به بخش طراحی‌ست انجام شده و تجربیات خوبی را هم در زمینه ساخت برخی از قطعات به دست آورده‌ایم. در حال حاضر نیز باید ساخت سری و مجموعه‌ای برخی از قسمت‌های این دستگاه را در داخل کشور برون سپاری کنیم. علاوه بر این با تقویت شرکت‌های داخلی، ادبیات علمی و صنعتی آن‌ها را با ادبیات خودمان یکی کنیم تا از این طریق شکاف میان وضعیت امروز صنایعمان با انجام کارهای هایتک و پیشرفته را برطرف کنیم و در نهایت به سمتی حرکت کنیم که پروژه چشمه نور ایران را با صنعت ارتباط دهیم و فرایند سری سازی را به سرانجام برسانیم.
*طراحی پروژه چشمه نور چقدر زمان برده است؟ پیش بینی می‌کنید ساخت و نهایی‌سازی آن چقدر زمان ببرد؟
احمدیان نمین: حدود 3 تا 4 سال به طول انجامیده تا پروژه چشمه نور برای طراحی نهایی آماده شود. در این مرحله باید یک نشست با حضور مشاوران داخلی و خارجی طرح برگزار شود و پس از اطمینان و ارزیابی، مراحل ساخت قطعات را نهایی کنیم. ان‌شاءالله در بهمن ها امسال این نشست برگزار می‌شود و تا تابستان آینده طراحی‌های نهایی برای فرایند ساخت ارائه خواهد شد.
شکست انحصار تحریم در پروژه شتابگرملی
*باتوجه به شرایط تحریمی کشور، آیا ممکن است برای خرید برخی قطعات که نمونه داخلی آن را نداریم دچار مشکل شویم؟
احمدیان نمین: طیف وسیعی از کارها که درواقع گلوگاه‌های پروژه هستند در فرایند ساخت این ماشین بومی‌سازی خواهند شد. بعد از اینکه بودجه نهایی این پروژه در اختیارما قرار بگیرد باید دستگاه را راه‌اندازی کنیم. از این رو ما قصد داریم دو رویکرد را به موازات هم پیش ببریم؛ به اینصورت که هم توانمندی‌های داخلی کشورمان را در حوزه‌های کاربردی تقویت کنیم وهم با کشورهایی که در این حوزه کارهای بزرگی انجام داده‌اند تفاهم‌نامه‌های همکاری منعقد کنیم.
در سال‌های اخیر که تحریم‌ها به اوج خود رسیده است ما توانسته‌ایم شتابدهنده پزشکی را در داخل کشور بومی‌سازی کنیم. یا در مجتمع خلیج فارس توانسته‌ایم تولید بنزین را به طور کامل در داخل کشور بومی‌سازی کنیم و علاوه بر رفع نیازهای داخل صادرات هم داشته باشیم.
سال‌هاست که ایران تحت شدیدترین تحریم هاست اما در این مدت کارهای بسیار بزرگی در کشور انجام شده که همه تصور می‌کردند با وجود تحریم‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. در سال‌های اخیر که تحریم‌ها به اوج خود رسیده است ما توانسته‌ایم شتابدهنده پزشکی را در داخل کشور بومی‌سازی کنیم. یا در مجتمع خلیج فارس توانسته‌ایم تولید بنزین را به طور کامل در داخل کشور بومی‌سازی کنیم و علاوه بر رفع نیازهای داخل صادرات هم داشته باشیم. از این رو ما فکر نمی‌کنیم که در راه‌اندازی این سیستم مشکلی داشته باشیم چرا که طرح ریزی و استراتژی پروژه را طوری تنظیم کرده‌ایم که حتی اگر تحریم ها هم مسئله ساز شود بتوانیم از طریق کانال‌های خاصی که وجود دارد پروژه را پیش ببریم.

کاهش 70 درصدی هزینه‌ها، با بومی‌سازی قطعات گلوگاهی
*با توجه به اینکه 80 درصد این پروژه در داخل کشور انجام می‌شود پیش‌بینی می‌کنید هزینه ساخت چشمه نور ایران نسبت به نمونه‌های خارجی چه تفاوتی داشته باشد؟
اگر پروژه چشمه نور ایران فقط برای حوزه داروسازی مورد استفاده قرار بگیرد تخمین‌های ما نشان می‌دهد که در عرض 3 تا 5 سال بخش اعظمی از هزینه‌های ساخت این پروژه جبران خواهد شد. اگر از این زیرساخت در حوزه نانوفناوری استفاده کنیم یک گشایش بسیار بسیار عظیمی در بخش اقتصادی کشور ایجاد می‌شود.
احمدیان نمین: تجربه به ما نشان داده است که ساخت داخلی یک تجهیز باعث کاهش هزینه ساخت آن مجموعه تا 70 درصد نمونه‌های خارجی می‌شود. یعنی اگر شما در خارج کشور برای ساخت چنین سیستمی به طور مثال 100 میلیون دلار هزینه کنید با تکیه بر توان داخل و بومی‌سازی آن به صورت منطقی و با ارزیابی دقیق توانایی‌های کشور و حرکت در مسیر درست می‌توانید هزینه ساخت آن را تا 70 درصد کاهش دهید. این پروژه یک مزیت بسیار بسیار بزرگی که دارد این است که با صرف هزینه خیلی کم می‌توانیم دستاوردهای علمی، اقتصادی و اجتماعی بسیار بزرگی برای کشور داشته باشیم. یعنی اگر همین تجهیزات فقط برای حوزه داروسازی مورد استفاده قرار بگیرد تخمین‌های ما نشان می‌دهد که در عرض 3 تا 5 سال بخش اعظمی از هزینه‌های ساخت این پروژه جبران خواهد شد. اگر از این زیرساخت در حوزه نانوفناوری استفاده کنیم یک گشایش بسیار بسیار عظیمی در بخش اقتصادی کشور ایجاد می‌شود.

شتابگرملی ایران؛ از افتخارآفرینی تا ثروت‌افزایی برای کشور
احمدیان نمین: انجام پروژه‌های علمی از چند حیث برای ما اهمیت دارد. مسئله اول این است که برای کشور افتخارآفرینی می‌کنیم، اما شرایط کنونی کشور نشان می‌دهد که ما باید از افتخارآفرینی برای کشور عبور کنیم و وارد حوزه‌هایی شویم که برای کشور ثروت‌افزایی می‌کنند. اگر ما بتوانیم بخش‌های مختلف این پروژه‌ را با موفقیت بسازیم،کشورهای منطقه در کاربری از این سیستم و تجهیزات مرتبط با آن مشتری‌ما خواهند بود. به طور مثال در ساخت شتابدهنده‌‎های خطی کشورهای منطقه اعلام کرده‌اند که ما خریدار تکنولوژی شما هستیم. 
ما با استفاده از نیروی متخصص، توان علمی و زیرساخت‌های فنی کشورمان می‌توانیم سود بسیار خوبی از پروژه‌های بین المللی کسب کنیم همچنین محصولاتی که به عنوان سرریز دانش در صنایع ما ایجاد می‌شوند می‌توانند در بازارهای جهانی نقش بسیار پررنگی را در راستای ارزآوری برای کشور ایفا کند.
به همین دلیل ما می‌توانیم با استفاده از این فضا علاوه بر افتخارآفرینی برای کشور پول‌آفرینی داشته باشیم و در عین حال خودمان را در رده‌ کشورهای تراز اول دنیا ببینیم و بتوانیم در تصمیم‌گیری‌ پروژه‌های بزرگ مقیاس جهانی نقش ایفا کنیم. یک مزیت بسیار خوبی که ما داریم این است که نیروی انسانی بسیار کارآمدی در کشور داریم، این موضوع باعث شده است هزینه‌های ما نسبت به سایر نقاط دنیا بسیار پایین‌تر باشد. یعنی ما با استفاده از نیروی متخصص، توان علمی و زیرساخت‌های فنی کشورمان می‌توانیم سود بسیار خوبی از پروژه‌های بین المللی کسب کنیم همچنین محصولاتی که به عنوان سرریز دانش در صنایع ما ایجاد می‌شوند می‌توانند در بازارهای جهانی نقش بسیار پررنگی را در راستای ارزآوری برای کشور ایفا کند.
چشمه نور ایران نباید لنگ بودجه بماند!
*در مسیر اجرای پروژه‌ چشمه نور ایران چه مشکلاتی وجود دارد و برای برطرف کردن این مشکلاتی چه اقداماتی باید انجام شود ؟
احمدیان نمین: ما باید یک نگاه منطقی به مشکلات کشور داشته باشیم . امروز ما در بسیاری از حوزه‌ها با چالش‌هایی رو به رو هستیم، اما مسئله مهمی که وجود دارد این است که با این شرایط علمی کارکردن در کشور نمی‌تواند ما را از بحران‌ها عبور دهد. یعنی پروژه ای با این سطح از اهمیت نباید معطل بودجه بماند. باید توجه داشته باشیم که این پروژه می‌تواند گشایشی در کشور ایجاد کند که سلامت مردم را بهبود ببخشد، درآمد زایی و زندگی مردم را ارتقا دهد. به همین دلیل بودجه‌ای که صرف این پروژه می‌شود نسبت به دستاوردهای حاصل از آن بسیار بسیار ناچیز است.

مجلس شورای اسلامی باید یک نگاه جهادی و انقلابی به این پروژه داشته باشد و آن را در زمره پروژه‌های اصلی و مهم کشور قراردهد و برای کشور یک استراتژی کلان 10 ساله در این حوزه در نظر بگیرد. درواقع نگاه مجلس این باشد که هر اتفاقی در کشور افتاد این پروژه باید مسیر خود را با قدرت ادامه دهد. امیدواریم رویکرد و نگاه سازنده‌ای که دولت جدید از همین ابتدای کار اتخاذ کرده است ادامه‌دار باشد و جامعه‌ی علمی کشور که موتور پیشران آن محسوب می شوند یک توجه ویژه به این طرح داشته باشند. اگر حمایت‌های دولت ادامه داشته باشد، این پروژه می‌تواند طی 5 تا 7 سال آینده به عنوان کانون علمی منطقه و حتی جهان مطرح شود. ما از ارگان‌های مختلف و بخش دانشگاهی خواهش می‌کنیم که پیگیر ساخت چشمه نور باشند، چرا که دانشگاه‌ها برای انجام تحقیقات خود در حوزه‌های فیزیک، شیمی، ریاضی، عمران، پزشکی و... بیش از هرچیزی به ساخت این تجهیز در کشور احتیاج دارند.
کشورما در یک منطقه زلزله خیز قرار دارد، از این رو باید کیفیت ساخت مسکن را در داخل کشور بالا ببریم و هزینه‌های ساخت آن را تا جای ممکن کاهش دهیم، که به کمک چشمه نور امکان آن در کشور فراهم می‌شود. بنابراین از بخش‌های صنعتی، وزارت کشاورزی، وزارت صنعت معدن تجارت و وزارت بهداشت درخواست داریم که اهمیت این پروژه را از دریچه نگاه خودشان فریاد بزنند. و دولت و مجلس باید طرح مصوبی را ایجاد کنند که این پروژه خارج از هر روال عمومی کشور مسیر خود را به پیش ببرد.
بی‌توجهی به طرح چشمه نور ایران چه پیامدهایی را درپی خواهدداشت؟
*اگر این پروژه به هر دلیلی انجام نشود چه مشکلاتی برای کشور به وجود خواهد آمد؟
اگرتا 10 سال آینده این امکانات درداخل کشور ایجاد نشود ما از گوی رقابت بین‌المللی صنایع پیشرفته خارج خواهیم شد. یعنی ما دیگر در صنعت رنگ، چسب و ... حرفی برای گفتن نخواهیم داشت. 
احمدیان نمین: اگرتا 10 سال آینده این امکانات درداخل کشور ایجاد نشود ما از گوی رقابت بین‌المللی صنایع پیشرفته خارج خواهیم شد. یعنی ما دیگر در صنعت رنگ، چسب و ... حرفی برای گفتن نخواهیم داشت. به طور مثال یک چسب خلاء وجود دارد که برای آب‌بندی کردن تجهیزات استفاده می‌شود قیمت این چسب کوچک چیزی حدود 5 هزار دلار است. تصور کنید صادرات چنین محصولی تا چه اندازه می‌تواند برای کشور ارزآوری داشته باشد. حالا اگر از دانش و تکنولوژی حاصل از چشمه نور برای ساخت چنین محصولاتی استفاده کنیم دیگر نگرانی و گلوگاهی در مورد صادرات نفت نخواهیم داشت و اقتصاد کشور دیگر به خام فروشی و صادرات مواد اولیه وابسته نخواهد بود.
ایجادشکافی عمیق میان نیازمحقیق و زیرساخت‌های کشور
مسئله دیگر این است که اگر تا 10 سال آینده نتوانیم زیرساخت‌های لازم را برای محققین کشورمان فراهم کنیم، بسیاری از آن‌ها مهاجرت خواهند کرد. یعنی ما باید به این مسئله فکرکنیم که طیف گسترده‌ای از فارغ التحصیلان دانشگاهی ما در مقاطع فوق‌لیسانس و دکترا وجود دارند که اگر نتوانند در حوزه‌ فناوری‌های پیشرفته تحقیقات علمی خود را داخل کشور انجام دهند، مجبور هستند در خارج از کشور کار کنند. یک استاد دانشگاه باید پروژه‌های تحقیقاتی انجام دهد، وقتی زیرساخت لازم برای او فراهم نشود چاره‌ای جز مهاجرت نخواهد داشت.
اگر تا 10 سال آینده نتوانیم زیرساخت‌های لازم را برای محققین کشورمان فراهم کنیم، بسیاری از آن‌ها مهاجرت خواهند کرد.
از زمان جنگ تا به امروز تعدادی از متخصصین ما به خارج کشور رفته‌اند و یکسری از آن‌ها با وجود اینکه امکان مهاجرت را داشته‌اند داخل کشور مانده‌اند و زیرساخت‌ها آزمایشگاه‌ها و... را فراهم کرده‌اند تا کسانی که به خارج از کشور رفته‌اند بعد از تحصیل به کشور برگردند و علم و دانش خود را برای رفع مشکلات وطن خودشان بکار بگیرند. در چند سال اخیر متاسفانه هزینه‌ای برای اینکار نشده است و بین نیازهای محققین و زیرساخت‌های کشور یک شکاف در حال شکل گرفتن است. از این رو توجه به این مسئله باید در اولویت کارهای ما قرار بگیرد.

عقب ماندگی صنایع از مارتن پیشرفت‌های جهانی
اگر تا 10 سال آینده این پروژه را در کشور انجام ندهیم صنایع ما دیگر نمی‌توانند خودشان را ارتقا دهند چون با پیشرفت‌های جهانی فاصله می‌گیرند و پرکردن این شکاف و فاصله، کار بسیاربسیار دشواری خواهد بود.
احمدیان نمین: در عین حال اگر این پروژه انجام نشود یا تاخیر داشته باشد، بسیاری از چالش‌های کشور روی هم تلمبار خواهد شد و حل کردن آن‌ها کار بسیار بسیار سخت‌تری خواهد شد. به طور مثال در حوزه کشاورزی شاید اگر این زیرساخت فراهم شده بود می‌توانستیم در زمینه بهره‌وری گیاهی، حوزه‌های مربوط به کودشیمیایی، سموم کشاورزی، روش‌های بهینه سازی آبخیز داری و... دستاوردهای بزرگی داشته باشیم. امروز بسیاری از کشورها با اضافه کردن یکسری هیدروژل به خاک، مصرف آب خود را در کشاورزی 30 تا 50 درصد کاهش می‌دهند و راندمان خروجی محصولات را از 30 تا 50 درصد افزایش می‌دهند. کشاورزان ما هم با استفاده از این فناوری می‌توانند تاحدی معظلات کمبود آب در کشور را کاهش دهند. همچنین می‌توانیم محصولاتی تولید کنیم که طول عمر بالاتری داشته باشند.
بنابراین برای حل معظلات فعلی و آینده کشور باید از همین حالا به فکر فراهم کردن زیرساخت‌های تحقیقاتی نخبگانمان باشیم. اگر تا 10 سال آینده این پروژه را در کشور انجام ندهیم صنایع ما دیگر نمی‌توانند خودشان را ارتقا دهند چون با پیشرفت‌های جهانی فاصله می‌گیرند و پرکردن این شکاف و فاصله، کار بسیار بسیار دشواری خواهد بود.
از سوی دیگر پروژه چشمه نور ایران به عنوان یک پروژه کلان ملی در مجامع بین المللی مطرح شده است. یعنی اگر ما نگاه درستی به این پروژه نداشته باشیم و در زمان مناسب آن را به بهره‌برداری نرسانیم اعتبار ملی و علمی کشورمان خدشه می‌بیند.
بومی‌سازی تکنولوژی پیشرفته «نِگ» در مجموعه آزمایشگاهی طرح چشمه نور
*اخیرا دکتر ستاری سفری به قزوین داشتند و در این سفر مجموعه آزمایشگاهی طرح چشمه نور را افتتاح کردند. این آزمایشگاه چیست و قرار است چه کارهایی در این آزمایشگاه انجام شود؟
یک بخش خلاء خیلی پیشرفته در مجموعه آزمایشگاهی طرح چشمه نور درنظر گرفته شده است که به وسیله آن می‌توانیم تکنولوژی بسیار پیشرفته «نِگ» را در داخل کشور بومی‌سازی کنیم.
احمدیان نمین: محل احداث طرح چشمه نور در قزوین است. در محل تحقیق و توسعه این پروژه در تهران فضای کافی برای کارهای بزرگ مقیاس وجود نداشت، به همین دلیل مجموعه آزمایشگاه‌های تحقیق و توسعه طرح چشمه نور را در قزوین مستقر کردیم. بخش‌های مختلف مربوط به تحقیقات طراحی و ساخت، اندازه‌گیری مگنت‌ها، ساخت ادوات ماکروویو و ساختارهای بسامد رادیویی در این آزمایشگاه انجام خواهد شد. همچنین یک بخش خلاء خیلی پیشرفته نیز دراین آزمایشگاه درنظر گرفته شده است که به وسیله آن می‌توانیم تکنولوژی بسیار پیشرفته «نِگ» را در داخل کشور بومی‌سازی کنیم. از دید ما این مرکز متعلق به کشور است و می‌تواند به عنوان یک مرکز خدماتی به تمام ارکان علمی کشور کمک بدهد و به حل معظلات آن‌ها کمک کند. در حال حاضر اقدامات لازم برای تجهیز این آزمایشگاه درحال سپری شدن است. ما قصد داریم یکسری از متخصصان خبره سراسرکشور را در این آزمایشگاه مستقر کنیم تا سرعت انجام پروژه افزایش پیدا کند.

در عین حال می‌توانیم از پارک علم وفناوری قزوین، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه بین‌المللی قزوین برای انجام این پروژه کمک بگیریم و آن‌ها را در این پروژه سهیم کنیم، تا از این طریق هم بتوانیم نیروی انسانی این طرح را تامین کنیم و هم یادبگیریم که پروژه‌های کلان ملی را تحت مدیریت مرکزی مانند پژوهشگاه دانش‌بنیادی چگونه به نتیجه برسانیم.
بنابراین انتظار می‌رود مسئولان و صاحب نظرانی که در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی کلان جامعه نقش دارند هرچه سریع تر ما را مسلح کنند و پول، امکانات و تجهیزات در اختیار ما قرار دهند. نیروی جوان کشور بسیار پرانرژی است ولی این انرژی را باید در یک مسیر درست کانالیزه کنیم تا بتوانیم نتیجه مورد نظر خودمان را به دست آوریم.
کلام آخر
احمدیان نمین: قبل از هرچیزی باید از طرف مجموعه چشمه نور یک تشکر ویژه از مقام معظم رهبری داشته باشیم که در سال٬های گذشته همیشه از جوانان، بخش دانش‌بنیان و علمی کشور حمایت کرده اند. ایشان یک حمایت بسیار بزرگی را در تسریع و را‌ه اندازی پروژه چشمه نور ایران داشتند و کمک‌های زیادی به ما کردند. همچنین از ریاست پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تشکر می‌کنم چرا که در س‌ل های گذشته بستر حضور ما در جوامع بین‌المللی و ورود دانش به داخل کشور را برای ما فراهم کردند و محکم پای این پروژه ایستادند. از همکاران اجرایی و مدیریتی که در پژوهشگاه همگام با این پروژه به ما کمک کردند تا به این مرحله برسد تشکر می‌کنم . آقای دکتر محمدی مدیر طرح که از زمان انتصابشان به این سمت باعث ایجاد یک گشایش و تحول در این پروژه شدند. یک تشکر ویژه هم داریم از آقای دکتر ستاری در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که از ابتدای این پروژه قدم به قدم در کنار ما بودند و به پیشبرد این پروژه کمک بسیاری کردند.
از دولت و مجلس شورای اسلامی نیز درخواست صمیمانه داریم که به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی برای به سرانجام رساندن پروژه چشمه نور کمک کنند تا کشور همیشه از داشتن چنین تجهیز پیشرفته‌ای بهره‌مند شود و در دنیا حرفی برای گفتن داشته باشد.
انتهای پیام/