بزرگنمايي:

پیام مازند- تقریبا مازندران، در سال‌های گذشته، هر ساله شاهد چنین خسارت‌ها و مصیبت‌هایی است و مسئولان همچنان نتوانسته راه حل درستی برای پیشگیری از وقوع این مصائب بیابند.

این در حالی است که مازندران، از آن دست استان‌هایی است که 7 هزار کیلومتر رودخانه در آن قرار دارد و تقریبا 500 کیلومتر آن درون شهرها است، موضوعی که نیازمند بررسی دقیق و برنامه‌ریزی به موقوع و صحیح برای جلوگیری از هرگونه احتمالات است.

 همواره پس از وقوع سیل، مسئولان با تشکیل جلسه ستاد بحران، ضمن بررسی موضوع، اقدام به رفع مشکل در همان روزهای اولیه می‌کنند و تقریبا کار پس از روزهای نخست برای همیشه تا وقوع سیل بعدی تعطیل می‌شود.

موضوعاتی چون، توجه به حوزه آبخیزداری و دیواره‌سازی رودخانه‌ها به ویژه در روستاهای بالادست، نظارت برای برداشت مصالح آزاد و آورده‌های رودخانه‌ها، تخصیص ردیف اعتباری مشخص برای پیشگیری از خسارات سیل در مازندران، بی توجهی قوای سه‌گانه به ویژه قوه قضائیه در برخورد با متخلفان ساخت و سازهای غیرمجاز در حرائم رودخانه، برخورد لازم با دهیارانی که بدون ضوابط و قواعد، اقدام به فروش اراضی حریم رودخانه می‌کنند و همچنین مسئولانی که وظیفه نظارت بر آنها را بر عهده دارند، از مباحث اصلی است که هر ساله به آن، پس از وقوع سیل اشاره می‌شود و سپس، برای همیشه از یاد می‌رود.

سیل در مازندران و تکرار مکررات

به عنوان مثال، احمد حسین‌زادگان استاندار سابق مازندران در جلسه شورای اداری استان که پس از وقوع سیل غرب مازندران در سال 1399 تشکیل شد، بر نظارت برای برداشت مصالح آزاد و آورده‌های رودخانه‌های غرب مازندران تاکید کرد و گفت: باید با استفاده از توان بخش خصوصی و با نظارت بیشتر، نسبت به ساماندهی رودخانه‌ها اقدام کرد.

همچنین سید امیرحسینی‌جو فرماندار سابق تنکابن نیز در این جلسه با اشاره به خسارت فراوان سیل، بر لزوم توجه به آبخیزداری برای پیشگیری از سیل تاکید کرد و افزود: تامین اعتبار در حوزه آبخیزداری در رودخانه‌های غرب استان نیاز فوری و ضروری است و باید به این مقوله حیاتی توجه شود.

ضعف مازندران در پیشگیری از وقوع سیل

 از سوی دیگر، کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه مدیریت بحران شامل پیش بینی، پیشگیری و بازسازی پس از حادثه است باید گفت این استان آمادگی مطلوبی در برابر حوادث طبیعی ندارد، یکی از دلایل عدم  آمادگی در حوزه پیشگیری، نبود ارتباط خوب بین پیمانکاران و دستگاه‌های اجرایی است. 

بر اساس عقیده کارشناسان، پیمانکاران به دلیل معوقات بانکی و مشکلاتی که دستگاه های اجرایی برای آن ها ایجاد کرده اند دچار بی‌اعتمادی شدند. دستگاه های اجرایی در گام اول برای ایجاد یک آمادگی مطلوب باید اعتماد بخش خصوصی را جلب کنند. 

از سوی دیگر، تمامی دستگاه های اجرایی با پیمانکارانی قرارداد بسته‌اند تا در صورت بروز حوادث از جانب آن‌ها حمایت شوند اما برخی پیمانکاران بر اساس منافع خود حرکت می‌کنند. همین امر سبب شده تا دستگاه‌های اجرایی ظرفیت، توانمندی و تجربیات مناسبی برای جلوگیری از وقوع خسارات در حوادث طبیعی نداشته باشند. 

بارش‌هایی که سیل‌آسا می‌شوند؛ چرا و چگونه؟

کارشناسان معتقدند مازندران به دلیل ماهیت توپوگرافی خود همواره در برابر بروز سیل آسیب پذیر بوده است، همچنین بیش از 75 درصد از زمین‌های استان دارای شیب بیش از 10 درصد و حدود 40 درصد دارای شیب بالای 50 درصد است یعنی سطح زمین‌های پست و جلگه‌ای استان که حدود 23 درصد از زمین های آنرا شامل می شود، پایین است.

به عقیده آنها، بارندگی با سرعت نسبتا بالایی از ارتفاعات به سوی جلگه سرازیر می شود، به دلیل اینکه سطح زمین در برخی مناطق جلگه ای پایین تر از سطح دریا است بنابراین حجم آب اضافی حاصل از سیلاب‌ها به سختی به دریا تخلیه می‌شود و مدت زمان بیشتری در این مناطق پست باقی می ماند.

آزیتا امیری کارشناس مطالعات اداره کل هواشناسی مازندران، در این خصوص چندی پیش  گفته بود، این امر نه تنها از دخالت های ناشیانه انسان نشأت می گیرد بلکه شرایط تغییر اقلیم نیز خارج از محدوده دخالت بشری به افزایش این پدیده دامن می زند که وقوع بارش های سیل آسا و بی سابقه از جمله پیامدهای آن است.

وی تصریح کرد: ساخت و ساز غیرمجاز و یا با مجوزهای بدون مطالعه دقیق در حاشیه رودخانه ها یکی از مهم ترین دلایل بروز خرابی های ویرانگر به هنگام طغیان رودخانه ها است، در واقع رودخانه ها باید برای مواقعی که دبی یا حجم آب افزایش می یابد فضای کافی جهت هدایت آب اضافی در اختیار داشته باشند.

کارشناس مطالعات اداره کل هواشناسی مازندران، با اشاره به اینکه بر اساس مدیریت سیلاب‌های شهری، علاوه بر لایروبی رودخانه‌ها، باید برخی از مناطق در مسیر که ریسک ایجاد مسیر فرعی و تخریب زمین‌های مجاور را دارند توسط سازه‌هایی مانند دیواره‌های سیل بند مقاوم سازی شوند، تاکید کرد: دست اندازی و تجاوز به منابع طبیعی مازندران از جمله چرای بی‌رویه دام بیش از ظرفیت مراتع بالادست باعث از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع می‌شود.

امیری اضافه کرد: وجود دوره های طولانی خشکسالی و کم بارشی در مناطق کوهستانی استان منجر به خشک شدن خاک این نواحی شده است و همراه با سایر عوامل از جمله کاهش پوشش گیاهی منجر به سست شدن خاک و عدم مقاومت آن در برابر بارندگی ها می شود که احتمال بروز سیل و رانش زمین را افزایش می دهد.

 کارشناسان معتقدند در وقوع سیل‌های اخیر عامل اصلی، بلایی است که ما انسان‌ها بر سر خاک حوضه‌ها آورده‌ایم، واضح است که جنگل‌ها را از بین‌برده‌ایم و جنگل‌تراشی در شمال ایران رخ داده است. هنور هم ماشین‌های بزرگی که در حال حمل درختان بریده جنگل‌های شمال هستند؛ مشاهده می‌شود.

محمد ابراهیم بنی‌حبیب کارشناس حوزه مهندسی آب و استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، چندی پیش گفته بود که، دقت داشته باشیم که خاک جنگل سُست است و اگر درختان را بِبُریم و جنگل را تخریب کنیم، مقاومت خاک از بین می‌رود و به راحتی در دامنه‌های پر شیب لغزش پیدا می‌کند و وارد رودخانه‌ها می‌شود در نتیجه این فرآیند، غلظت رسوبات رودخانه‌ها بالا می‌رود و این وضعیت مقدمه مصیبت‌های بزرگ است، چون حجم سیلاب بیشتر می‌شود و ضریب زبری جریان آب بالا می‌رود و عمق جریان و پهنه سیلاب را بیشتر می‌کند.

 به نظر می‌رسد مسئولان سه قوه کشور، باید یکبار برای همیشه، با در نظر گرفتن تمامی جوانب موضوع مهم سیل که با زندگی مردم در ارتباط دارد، تصمیم‌گیری کنند و بدون کوچکترین اغماض، با تمامی مسببان حادثه برخورد لازم و کافی صورت بگیرد.

دلایل مطرح شده از سوی کارشناسان، نشان می‌دهد هر سه قوه، در این زمینه به اندازه مسئولیتشان، نقش دارند و با یک برنامه ریزی صحیح و اصولی، می‌توان از وقوع این حوادث بسیار غمگین پیشگیری کرد.