پیام مازند - به گزارش بازار به نقل از فرهیختگان، یکی از این فرصت‌ها، تجارت گازی با روسیه بود که در سال گذشته پیش‌قرارداد واردات 55 میلیارد مترمکعب بین دو کشور امضا شد و اکنون مراحل پایانی برای امضای قرارداد را طی می‌کند. وقوع جنگ اوکراین باعث شد که سهم روسیه از بازار گاز اروپا از 35 درصد در سال 2021 به 18 درصد در سال 2024 کاهش یابد و پیش‌بینی می‌شود این سهم در سال جاری میلادی به زیر 10 درصد برسد.
در نتیجه روسیه با یک گاز مازاد به حجم 120 میلیارد مترمکعب مواجه شده است که ایران می‌تواند با خرید و فروش آن، یک گام به سمت هاب گازی منطقه بردارد. اما جنگ سال 2022 تنها در حوزه گازی برای ایران فرصت‌سازی نکرد؛ بلکه در حوزه نفت و فرآورده‌های نفتی نیز امکان ایجاد یک بازی برد-برد بین ایران و روسیه وجود دارد. اتحادیه اروپا در 5 دسامبر سال 2022 و 5 فوریه سال 2023 به ترتیب واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی روسیه از مسیر دریا را متوقف کرد و بدین‌ترتیب روزانه 2 میلیون بشکه نفت خام و 1 میلیون بشکه فرآورده نفتی روسیه با چرخش بازار از اروپا به آسیا همراه شد.
طرح راهبردی نکا ــ جاسک با نفت روسیه احیا می‌شود؟
بررسی آمار مؤسسات ردیابی نفت‌کش‌ها نشان می‌دهد که از حدود 2 میلیون بشکه نفت مازاد روسیه، 1.5 میلیون بشکه در روز به بازار هند و 0.5 میلیون بشکه در روز به بازار چین سرازیر شده است. مسیر انتقال نفت روسیه به هند از دریای بالتیک و دریای مدیترانه در تصویر 1 نشان داده شده است.
همان‌طور که در تصویر 1 می‌بینید این دو مسیر کاملاً تحت نفوذ نیروهای ناتو و آمریکا هستند و می‌توانند یک چالش امنیتی برای روسیه ایجاد کنند. ضمن اینکه مسیر انتقال نفت از روسیه به هند از دو مسیر خط‌چین قرمز، به‌شدت هزینه‌های انتقال برای روسیه را افزایش داده است.
وابستگی امنیتی جریان انتقال نفت روسیه به ناتو، می‌تواند زمینه‌ساز یک معامله نفتی و امنیتی بین ایران و روسیه باشد و از طریق احیای طرح راهبردی نکا - جاسک و احداث خط لوله انتقال نفت از مسیر ایران، این معامله را به نتیجه برساند. در تصویر 1 (سمت راست)، مسیر خط لوله نکا-جاسک را می‌بینید.
این طرح راهبردی در دولت نهم وارد فاز مطالعاتی و اجرایی شد و قرار بود دولت ایران با احداث آن، نفت سایر کشورهای حوزه دریای خزر شامل روسیه، قزاقستان و ترکمنستان را از نکا دریافت کرده و به بندر جاسک و سپس دریای عمان و آب‌های آزاد منتقل کند. ظرفیت خط لوله نکا - جاسک به طول 1.6 هزار کیلومتر، روزانه یک میلیون بشکه تعریف شده است و هزینه ساخت آن بین 3 تا 5 میلیارد دلار برآورد می‌شود. مدت زمان احداث این خط لوله نیز حدود 3 سال می‌باشد.

بازی برد ــ برد ایران و روسیه در تجارت نفت
اما متأسفانه طرح خط لوله نکا - جاسک کاملاً در سایه طرح آمریکایی خط لوله باکو - تفلیس -جیهان (تصویر 2) قرار گرفت که در سال 2006 به بهره‌برداری رسید و تا سال 2010 نفت همه کشورهای حوزه خزر را به خود جذب کرد تا از مسیر تعیین‌شده به دریای مدیترانه و آب‌های آزاد منتقل کند. نکته جالب اینکه ظرفیت خط لوله باکو - تفلیس - جیهان حدود 1.2 میلیون بشکه در روز است و اکنون حدود 40 درصد از نفت موردنیاز رژیم‌صهیونیستی معادل 100 هزار بشکه در روز، از این مسیر تأمین می‌شود. حال با وقوع جنگ اوکراین و چرخش 1.5 میلیون بشکه در روز، نفت خام روسیه از بازار اروپا به هند، این فرصت ایجاد شده که طرح نکا-جاسک با همکاری با روسیه احیا شود. مزیت این طرح برای روسیه شامل «حذف وابستگی به ناتو برای فروش نفت» و «کاهش هزینه انتقال نفت در مسیر جدید» است و فایده این طرح برای ایران را می‌توان در پیوند امنیتی و سیاسی با روسیه و دریافت حق ترانزیت تعریف کرد.
همچنین ایران می‌تواند مشابه مدل تجارت گاز، به مدلی ترکیبی شامل خرید، ترانزیت و سوآپ نفت روسیه دست یابد و منافع خود را از این پروژه چندین‌برابر کند. مثلاً با اجرای مدل سوآپ نفت روسیه، ایران می‌تواند این نفت را در پالایشگاه‌های شمالی کشور شامل تبریز و تهران به ظرفیت 340 هزار بشکه در روز مصرف کرده و هزینه انتقال نفت خود از جنوب به شمال را صرفه‌جویی کند. همان‌گونه که در تجارت گاز دو کشور، احداث خط لوله انتقال توسط روسیه انجام می‌شود در تجارت نفت نیز دو کشور می‌توانند به مدلی برای تأمین مالی خط لوله نکا-جاسک دست یابند.