پیام مازند- سیل، واژه ای که تا 3 دهه پیش آنقدرها در کانون توجهات نبود و شاید در
فاصله بین چندسال یکبار در ردیف عناوین خبری قرار می گرفت، حالا اما
چندسالی است که تقریبا هر ساله تیتر داغ اخبار و حوادث شده و دیگر فصل سرد و
گرم هم نمی شناسد. خسارت های سنگین سیل دیگر مرزهای جغرافیایی را نیز در
نوردیده و فرقی هم ندارد که در چین باشد، هند یا ایران، آلمان، آفریقای
جنوبی، کالیفرنیا یا کنتاکی، برزیل یا آرژانتین.
اما بارش های سیل آسای هفته های اخیر در کشور با خسارت های سنگین جانی
و مالی که بسیاری آن را به پدیده مونسون نسبت دادند، بار دیگر نشان داد که
عدم توجه به موضوعات بنیادینی چون ساخت و سازهای غیرکارشناسی به ویژه در
مسیل ها و در خانه رودها می تواند خسارات های ناشی از یک بارش چند ساعته را
به فاجعه تبدیل کند.
اما سکه سیل روی دیگری نیز دارد؛ ضرورت مدیریت روان آب ها در کشوری
همچون ایران که از خشکسالی رنج می برد و عمده توجه مسئولان ارشدش وقف بحران
آب در مناطق مختلف کشور شده، انکار ناشدنی است. نکته اینجاست که علیرغم
بارش های فراوان اما به گفته مسئولان این حجم آورده آبی تاثیر چندانی روی
منابع آبی نداشته است.
سید رمضان موسوی، متخصص آبخیزداری و عضو هیئت علمی دانشکده منابع
طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی ساری می گوید: منشا این
سیل بارندگی به نام پدیده مونسون بوده که در شرایط خاصی جریان هوا بین
اقیانوس و خشکی چنین بارش‌های را در فصول گرم و سرد به وجود می آورد. این
پدیده در کشورهای مانند هند و بقیه نقاط سالانه چندین بار به وجود می آید و
بسیار برای تامین آب و توسعه آب کشورها مناسب است.
موسوی علت اصلی سیلاب در ایران را ناشی از متنوع بودن خاک ها بیان کرد
و گفت: اینکه این پدیده در برخی نقاط ایران سبب وقوع سیلاب شده به علت
بارش بر روی حوزه های آبخیزی است که در یک دوره 50 ساله خشکسالی بودند؛ در
نتیجه این بارش ها سبب فرسایش خاک و ایجاد سیلاب می شوند.
وی درباره علت وقوع خسارات بیشمار در سیل اخیر بیان کرد: ما به حریم
رودخانه ها و دره ها و حوزه های آبخیز تعدی و تجاوز کردیم و در بستر
رودخانه ها ساخت و ساز انجام داده ایم که مثال بارز آن ساخت امامزاده داوود
است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
درباره اینکه این تغییرات اقلیم در سال های بعد هم تکرار می شود و سیاست
های لازم را چگونه باید برای جلوگیری از سیلاب پیش برد اظهار کرد: یکی از
بزرگترین ماموریت دولت و سازمان های مرتبط با آب و وزارت نیرو، سازمان جنگل
ها و مرتع، اداره آبخیزداری کشور و استان مازندران باید این باشد که در
اولین فرصت یک بازنگری جدی برای حریم رودخانه ها و دره ها انجام دهند.
تعداد زیادی روستا در ارتفاعات وجود دارند که به حریم رودخانه ها و دره ها
تجاوز کردند و اگر مسئولان به حریم تجاوز شده آبخیز توجه نکنند، پدیده
سیلاب آنها را وادار به عقب‌نشینی می‌کند. مسئولان به علت اینکه هزینه
بسیاری ندهند باید یک پروسه بسیار سنگین و درست را انجام دهد تا شاهد
خسارات بسیار در سال‌های آتی نباشیم.
موسوی تصریح کرد: به علت عدم مدیریت دقیق
تمهیدات لازم درباره پایداری خاک که باعث کاهش مخاطرات سیل می شود انجام
نمی گیرد؛ در تمام دنیا در صنعت دامپروی بزها را در محدوده محصور نگهداری
می کنند زیرا بسیاری از خرابی ها و از بین رفتن مراتع را بزها انجام می
دهند و کل بوته ها و مراتع را از بین می برند. بیش از چندصد هزار بز در
مراتع کشور و استان مازندران در تخریب مراتع نقش دارند اما برخلاف کشورهای
دیگر هنوز سیاستی در این زمینه وجود ندارد، در نتیجه تخریب مراتع است که
سیلاب ها تمامی خاک های ما را از بین می برند.
وی خواستار ایجاد یک نهضت جدی و متوالی برای نهال کاری شد و افزود:
مهمتر از نهالکاری مدیریت دامپروری است و باید برای تغذیه دام ها چاره ای
اندیشید در غیر این صورت تمامی زحمات به هدر می رود. حفظ عرصه های طبیعی و
مراتع و جنگل ها در جهت احیا و حفظ سرزمین است.
کریم سلیمانی، استاد تمام گروه
آموزشی آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی ساری نیز عوامل
تشدید سیل را تخریب پوشش گیاهی و اراضی محیط زیست دانسته و معتقد است:
تغییرات کاربری اراضی و تخریب محیط زیست و پوشش گیاهی کشور، تجاوز به حریم
رودخانه ها، توسعه فیزیکی ناموزون شهرها و روستاها علل افزایش شدت جریان
سیل است.
سلیمانی خاطرنشان کرد: علت اصلی وقوع سیل اخیر
کشور جریان‌های معروف به مونسون از اقیانوس هند است که همه ساله در فصل گرم
و با رطوبت بالا وارد جنوب شرق ایران می شود و تا داخل ایران نفوذ
می‌یابد. علاوه بر ایران کشورهای پاکستان و افغانستان و حتی کشورهای حاشیه
خلیج فارس را هم متاثر می‌کند.
وی درباره دلایل اصلی خسارات بالای سیل در ایران نسبت به
کشورهای دیگر اظهار کرد: علت این امر فقدان یک مدیریت جامع در سازمان های
ذیربط و نبود یک اتاق فرماندهی متمرکز درباره مسائل مربوط به بلایای طبیعی و
سیل و علم آبخیزداری است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری تصریح کرد:
وزارت نیرو، وزارت جهاد و سازمان های دیگر کشور که در این رابطه ادعا و یا
طرحی دارند، باید در جایی با نام اتاق فرماندهی تجمیع شوند و با مدیریت و
برنامه ریزی لازم و بر اساس الویت خطرات حاصلخیزی و وسع و بودجه ای که
دارند از خسارات بکاهند.
سلیمانی گفت: سیل یک بلای جهانی است که در اروپا در جنوب شرقی آسیا،
آمریکا، انگلستان هم اتفاق می افتد، ولی آنها یک سری برنامه هایی برای مهار
و ذخیره سیل دارند مانند کشور ژاپن که درون شهر در عمق بسیار زیاد مناطقی
را تحت عنوان مخازن آب حاصل از سیلاب تعبیه کرده اند. در ایران هم می توان
در مناطقی که بیشتر در معرض سیلاب است شروع کرد اما ما نمی توانیم با یک
نسخه درمان را برای همه ایران در نظر بگیریم به این علت که در جنوب شرق
کشور در استان های سیستان و بلوچستان و کرمان نسخه با شمال ایران متفاوت
است و باید مطالعه لازم را انجام داد.
وی با بیان اینکه سیل نه تنها نمی تواند تهدید باشد، بلکه برای برخی
از نقاط ایران یک فرصت و منابع آبی خدادادی است تاکید کرد: جریان مونسون که
اخیرا سیلاب به وجود آورد با پیش بینی ها و برآوردهای لازم بوسیله ماهواره
ها می توانست با تمهیداتی به عنوان ذخیره و منبع آب مطمئن برای کشاورزی
بکار گرفته شود.