چاپ

پیام مازند - ایران کهن، دی‌ماه، چهار جشن را در بر داشت که امروزه، از آن چهار، تنها شب نخستین روز دی‌ماه یا شب یلدا را جشن می‌گیرند.

«یلدا» واژه‌ای سریانی، به معنی تولد و ولادت است؛ زایش خورشید یا مهر یا میترا.بنا بر باور پیشینیان، در پایان این شب دراز، که اهریمنی و نامیمونش می‌دانستند، تاریکی شکست می‌خورد؛ روشنایی، پیروز می‌ شود؛ خورشید، زاده می‌شود؛ و روزها رو به بلندی می‌نهد.
آئین شب یلدا در این استان با جمع شدن تمام فامیل و خانواده در منزل بزرگترها و ریش سفیدان و دور هم نشینی در شب اولین روز زمستان برگزار می‌شود.
ما سال‌ها طولانی‌ترین شب سال را در کنار فامیل و دوستان به امید طلوع روشنی با شعر و قصه و دوستی پشت سر گذاشته‌ایم تا زمستانمان را آکنده از عطر سلامت و سرور سازیم.
جشن یلدا جشن شروع تغییرات مثبت در زندگی است، در این آئین شروع حرکت نور برای غلبه بر سیاهی را جشن می‌گیریم و شادی خود را اعلام می‌کنیم که طبیعت حرکت برای غلبه بر دیو سیاهی و ظلمت را شروع کرده و ما نیز چنین می‌کنیم.
از جمله آیین‌های شب یلدا در خراسان شمالی آن است که خانواده‌ها در این شب‌نشینی شب یلدا تفالی نیز به دیوان حافظ می‌کنند که این‌کار هم معمولا توسط بزرگ خانواده صورت می‌گیرد.
آنان دیوان اشعار لسان‌الغیب خواجه شیراز را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال و مراد دل خود را از او طلب می‌کنند، بازگویی خاطرات، قصه‌گویی پدر بزرگها و مادر بزرگها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده‌ها دلپذیرتر می‌کند.
آیین چله برون
یکی دیگر از سنت‌های کهن شب یلدا، چله بردن برای خانواده عروس است، رسیدن شب چله مردهای جوان طبق‌های آراسته میوه، شیرینی و کله‌قند تزیین شده را به رسم هدیه به خانه عروس جوان می‌برند. این طبق‌های هدیه که معمولا مسی است و روی آن با سفره‌های قرمز گلدوزی شده پوشانده شده، پر از ظرف های بزرگ میوه پیچیده در زرورق‌های رنگین با گل و نوارهای مواج می‌شود.
مردانی این طبق‌ها را بر سر گذارده و در پی یکدیگر با شادی و پایکوبان راهی خانه عروس می‌شوند. خانواده دختر نیز به پاس قدردانی و به رسم یادبود لباس‌ و یاقطعه پارچه‌ای را برای خانواده داماد، در سینی خالی شده هدایا می‌گذارند.
اگر قبل از شب چله برف باریده باشد برخی از مردم شهر و روستا در این شب با خوردن برف شیره، با شیرین کردن کام با معجونی از بارش زمستانی، با سردی زمستان آشتی می‌کنند، همچنین بزرگترها با دادن حلوا قلقلی از کوچکترها پذیرایی می‌کنند.
حلوا قلقلی از کوبیده شدن مغز گردو، بادام، کنجد و دیگر دانه‌های روغنی تهیه و سپس در شیره انگور نیز خوابانده می‌شود، اما برخی از افراد کهنسال و نیز آشنایان به فرهنگ مردم در خراسان شمالی همه این آیین و مراسم را بهانه‌ها و ترفندهایی برای گردهم آمدن خانواده‌ها، به جای آوردن صله ارحام و رفع کدورت های احتمالی بین خویشاوندان می‌دانند.
آنان بر این باورند که پیشینیان در هر فصل به بهانه‌ای سعی می‌کرده‌اند تا اقوام را جمع کرده و صلح، صفا و صمیمیت را در بین آنان حکم فرما کنند و آنها که سرد مزاجند باید در این شب از انواع خشکبار مانند گردو، کنجد، تخمه، توت، بخورند تا مزاج آنها نیز به گرمی بگراید.
یکی از آیین های شب چله که به خصوص در روستاها و محله های قدیمی اکنون نیز این رسم به جا آورده می شود پختن کدو تنبل، چغندر قند و لبو است.
میوه شب یلدا و فلسفه خوردن آن
انار اصلی ترین میوه شب یلدا می‌باشد، چرا که گذشتگان آن را مایه برکت و باروری می‌دانستند و این تفسیر را بخاطر دانه‌های زیاد آن مطرح کردند و همچنین رنگ قرمزی که دارد نماد خورشید و شادی است.
در منابع طب سنتی ایران از میوه انار به نام رمّان یاد شده است و در قرآن کریم نیز از آن به عنوان یکی از میوه‌های بهشتی در کنار انگور، زیتون و خرما یاد شده است و بهترین نوع آن بستانی (نوع کشت شده) شیرین رسیده دارای دانه‌های بزرگ و شاداب است.
یکی دیگر از میوه‌های شب یلدا هندوانه است که هندوانه هم همانند انار یکی از خاص ترین میوه‌های شب یلدا است و رنگ سرخش یادآور حرارت و گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید می‌باشد.
فعال فرهنگی و پژوهشگر فرهنگ عامه در خراسان شمالی گفت:با فرارسیدن شب چله، هر چند برخی کهن آیین های این مردم با روی آوری به زندگی شهری به فراموشی سپرده است ولی هنوز هم در برخی روستاها و به ویژه در بین کُردهای خراسان رایج است.
اسماعیل حسین پور اظهار کرد: در شب چله، معمولا اعضای خانواده برای پاسداشت حرمت بزرگان، مهمان پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها می شوند، مادر بزرگ علاوه بر شام، با گردو، کشمش، برگ زردآلو و گلابی خشک شده، سنجد، تخمه آفتابگردان، گندم برشته شد(بژیرک)، تلخان(ترکیب شیره انگور و آرد گندم برشته)، هندوانه، گوشت نمک سود، انار و سیب درختی از حاضران پذیرایی می کند.
وی بیان کرد: در این جمع های خانوادگی، پس از صرف شام، پدربزرگ و مادر بزرگ ها که معمولا از ذوق و قریحه شعری و خوانندگی برخوردارند، علاوه بر قصه گویی برای نوه ها، به صورت مناظره و بیشتر بدون هر ابزار موسیقی، ترانه های سه مصراعی(سه خشتی) را آوازه خوانی می کنند و بوده، که معمولا توسط هنرمندان محلی که "بخشی" نامیده می شوند صورت می گرفته است.
حسین پور افزود: یکی از آیین های این شب به ویژه در بین اقوام کُرد خراسان، شب چلگی بردن توسط خانواده داماد، برای نوعروسانی است که دوران نامزدی را سپری می کنند.
وی عنوان کرد: در یک شب مانده به شب چله یا همزمان با شب چله، اعضای خانواده و زنان نزدیک به خانواده داماد در حالی که لباس کرمانجی بر تن دارند، خوانچه(مجمع) هایی را بر سر می گذارند در حالی که این خوانچه ها با پارچه های قرمز پوشانده شده است که درون خوانچه ها، فطیر، کله قند، روغن زرد، برنج و لباس و هدایایی برای عروس است راهی خانه عروس می شوند.
حسین پور خاطرنشان کرد: بردن این هدایا اغلب با نوازندگی هنرمندان محلی که شامل قوشمه و دایره، دهل و سرنا و یا حتی دوتار و ترانه خوانی همراه است و پس از رسیدن به نزدیک خانۀ عروس، اهالی خانه با دود کردن اسپند به پیشواز مهمانان می آیند و شب را مهمان خانوده عروس هستند.
خراسان شمالی با داشتن قومیت های مختلف که هر یک با فرهنگ خاص خود در کنار یکدیگر زندگی می کند باعث به وجود آمدن گویش های محلی مختلف، پوشش های قومیتی، آیین و رسومات منطقه ای شده است.