بزرگنمايي:

پیام مازند - تسنیم / مازندران در سراشیبی پرشتاب سالمندی قرار گرفته است؛ استانی که پس از گیلان، دومین استان پیر کشور محسوب می‌شود و با کاهش شدید نرخ باروری، مهاجرت گسترده جوانان و رشد جمعیت غیرفعال، در آستانه یک بحران جمعیتی تمام‌عیار ایستاده است.
در حالی که ایران با سرعتی خیره‌کننده در حال ورود به مرحله‌ای حساس از تحولات جمعیتی است، مازندران به‌عنوان دومین استان پیر کشور پس از گیلان، در خط مقدم این بحران قرار گرفته و زنگ هشدار پیرشدگی جمعیت در آن به صدا درآمده است. آمارها و تحلیل‌های کارشناسی نشان می‌دهند که استان مازندران در مسیر تبدیل‌شدن به یک جامعه عمدتاً سالمند قرار دارد، موضوعی که اگر امروز برای آن چاره‌اندیشی نشود، فردای توسعه‌نیافته، پرهزینه و بی‌انگیزه‌ای را برای این خطه شمالی رقم خواهد زد.
طی دو دهه گذشته، جمعیت سالمندان ایران بیش از دو برابر شده و براساس پیش‌بینی‌ها، تا سال 1430، نزدیک به 30 درصد جمعیت کشور را افراد بالای 60 سال تشکیل خواهند داد. این آمار در مازندران با سرعتی بالاتر در حال تحقق است، به‌گونه‌ای که طبق داده‌های رسمی، تا سال 1430، بیش از یک‌سوم جمعیت این استان را سالمندان تشکیل خواهند داد؛ فاجعه‌ای خاموش که آثار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عمیقی به دنبال خواهد داشت.
مازندران با کاهش نرخ ازدواج، افزایش نرخ طلاق، مهاجرت گسترده جوانان به شهرهای بزرگ و کاهش نرخ باروری به 1.4 فرزند، در وضعیتی قرار دارد که بحران سالمندی در آن نه یک پیش‌بینی، بلکه یک واقعیت جاری است. شهرستان بابل به‌تنهایی نزدیک به 94 هزار سالمند دارد و تعداد کل سالمندان استان از مرز 580 هزار نفر عبور کرده است. با توجه به متوسط سن جمعیتی 35 سال، این استان به‌سرعت در حال خروج از وضعیت جوانی جمعیت است.
سالمندی در ایران و مازندران نه‌فقط به معنای افزایش امید به زندگی، بلکه متأسفانه با افت کیفیت زندگی، تنهایی، افسردگی، فقر و مشکلات جسمی و روانی همراه است. مسئولان و کارشناسان معتقدند راهکار عبور از این بحران نه در انفعال، بلکه در تبدیل سالمندی به یک دوره شکوفایی با بهره‌گیری از ظرفیت‌هایی همچون آموزش مادام‌العمر، مشارکت اجتماعی، توسعه زیرساخت‌های فرهنگی و تأمین خدمات مراقبتی مناسب نهفته است.
در این میان، پروژه‌هایی مانند ساخت خانه سالمندان جدید در بابل یا پیشنهاد ایجاد دانشگاه‌های نسل سوم برای سالمندان، روزنه‌هایی از امید در دل این بحران هستند. اما واقعیت آن است که بدون عزم ملی، سیاست‌گذاری منسجم و مشارکت گسترده دستگاه‌های دولتی و مدنی، ایران و مازندران به‌زودی وارد مرحله‌ای از سالمندی می‌شوند که پیامدهای آن دهه‌ها قابل جبران نخواهد بود.
‌ مازندران؛ استانی در مسیر بحران
مازندران، دومین استان پیر کشور پس از گیلان، با میانگین سنی 35 سال، در وضعیت هشدار قرار دارد. کاهش نرخ باروری به حدود 1.4 فرزند، رشد نرخ طلاق، مهاجرت جوانان به کلان‌شهرها و کاهش نرخ ازدواج، همه مؤلفه‌هایی هستند که مسیر این استان را به سمت پیری غیرقابل بازگشت سوق داده‌اند. طبق پیش‌بینی‌ها، تا سال 1430، بیش از 30 درصد جمعیت مازندران را سالمندان تشکیل خواهند داد؛ رقمی که اگر از هم‌اکنون چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، استان را با بحران نیروی کار، افزایش هزینه‌های اجتماعی و کاهش بهره‌وری مواجه خواهد کرد.
دکتر ثمانه پورهادی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل در گفت‌وگو با تسنیم تأکید کرد: جمعیت سالمندان در ایران و جهان با سرعت در حال افزایش است. تا سال 1430، یک‌چهارم جمعیت کشور را افراد بالای 60 سال تشکیل می‌دهند. این وضعیت با کاهش نقش‌های اجتماعی، افسردگی، انزوا و افت سلامت روان همراه است، اما اگر زیرساختی برای مشارکت دوباره سالمندان در جامعه فراهم کنیم، می‌توانیم این تهدید را به فرصت تبدیل کنیم.
دانشگاه نسل سوم؛ راهی برای تبدیل سالمندی به شکوفایی
به گفته این استاد دانشگاه، ایجاد دانشگاه‌های نسل سوم، یعنی مراکز آموزش داوطلبانه و مهارتی برای سالمندان، یکی از ابزارهای موفق در جهان برای جلوگیری از رکود اجتماعی و ذهنی سالمندان بوده است. این مدل، هم مشارکت اجتماعی را افزایش می‌دهد، هم سلامت روان را تقویت می‌کند و هم معنا و امید را به سال‌های بازنشستگی بازمی‌گرداند.
وی با اشاره به ظرفیت‌هایی مانند فرهنگ‌سراها، خانه‌های سلامت، دانشگاه‌های پیام‌نور، مراکز فنی و حرفه‌ای و حتی فضاهای بلااستفاده شهری، پیشنهاد کرد که با همکاری وزارت رفاه، وزارت علوم، و شهرداری‌ها، مراکز یادگیری ویژه سالمندان با هزینه پایین یا رایگان راه‌اندازی شود تا روحیه، عزت‌نفس و توانمندی این قشر تقویت گردد.
فاجعه خاموش سالمندی در بابل
شهرستان بابل با جمعیت 600 هزار نفری، حدود 94 هزار سالمند دارد. به‌عبارت دیگر، بیش از 15 درصد جمعیت این شهرستان را سالمندان تشکیل می‌دهند. این رقم در سطح استانی نیز قابل توجه است؛ چراکه طبق آمار، مازندران بیش از 588 هزار سالمند دارد.
در همین راستا، پیمان بیژنی، مدیرعامل مؤسسه خیریه باب‌الحوائج بابل از احداث خانه سالمندان ویژه بانوان در منطقه مرزون‌آباد بابل خبر داد و گفت: ساخت این مرکز از 10 سال قبل با مشارکت خیرین آغاز شده و تاکنون با صرف هزینه‌ای بالغ بر 10 میلیارد تومان به 90 درصد پیشرفت فیزیکی رسیده است. اما برای تکمیل و بهره‌برداری از آن، نیازمند کمک 80 میلیارد ریالی هستیم.
به گفته بیژنی، این مرکز در زمینی به وسعت 3900 مترمربع و در دو طبقه احداث می‌شود و ظرفیت نگهداری از 150 سالمند زن از سراسر استان را دارد.خانه سالمندان جای سالمند نیست؛ سالمندان باید در دل خانواده بمانند. اما برای سالمندانی با شرایط خاص، وجود چنین مراکزی ضروری است. بنابراین هم باید مراکز حمایتی داشته باشیم، هم فرهنگ‌سازی برای نگهداری از سالمندان در خانه‌ها.
سیاست‌گذاری یا غفلت راهبردی؟
از سوی دیگر، مهدی مالمیر، معاون راهبردی دبیرخانه ستاد ملی جمعیت با اشاره به سرعت بالا و هشدارآمیز سالمندی در ایران گفت:ایران تا سال 1425 به‌طور کامل وارد فاز سالمندی می‌شود. در حال حاضر، بیش از 7.5 میلیون نفر از جمعیت کشور بالای 65 سال هستند و امید به زندگی در این رده سنی، حداقل 15 تا 20 سال است. بنابراین تأمین خدمات بلندمدت، بهداشت، درمان، بیمه، اشتغال و مشارکت اجتماعی برای این جمعیت عظیم، باید در اولویت سیاست‌گذاری‌ها قرار گیرد.»
وی همچنین گیلان را پیرترین استان کشور با 12 درصد جمعیت سالمند معرفی کرد و هشدار داد که روند مشابهی در مازندران و سایر استان‌ها نیز در حال وقوع است.
سالمندی، اگرچه واقعیتی غیرقابل انکار در مسیر توسعه انسانی است، اما نحوه مواجهه با آن است که آینده را می‌سازد. در ایران و مازندران، اگر سیاست‌گذاران، مسئولان محلی و آحاد جامعه، از هم‌اکنون با دید بلندمدت به این پدیده نگاه نکنند، با بحرانی مواجه خواهیم شد که نه‌فقط هزینه‌های سنگین اقتصادی، بلکه فروپاشی بنیان‌های اجتماعی، کاهش کیفیت زندگی و افزایش نارضایتی اجتماعی را به‌همراه دارد.
اکنون، فرصت کوتاه اما سرنوشت‌ساز باقی‌مانده است. راهکارهایی نظیر ایجاد دانشگاه نسل سوم برای سالمندان، حمایت از ساخت مراکز مراقبتی، افزایش مشارکت اجتماعی بازنشستگان، تقویت آموزش و مهارت‌افزایی برای این قشر، و اصلاح سیاست‌های جمعیتی از جمله اقداماتی است که می‌تواند آینده‌ای پویا و معنادار برای نسل خاکستری رقم بزند؛ نسلی که هنوز هم می‌تواند بدرخشد، اگر جامعه‌اش آن را ببیند و باور کند.