پیام مازند - همشهری آنلاین /متخصصان می‌گویند بسیاری از والدین و اطرافیان، کودک اوتیسم را با کودک خجالتی، زودرنج یا درونگرا اشتباه می‌گیرند.
از هر 100 نفر در ایران، یک نفر مبتلا به اختلال اوتیسم است. با این حال بسیاری از خانواده‌های ایرانی، هیچ گونه شناختی از این اختلال و علائم آن ندارند و نتیجه این می‌شود که بسیاری از کودکان درمان درست نمی‌گیرند و خیلی از آنها نیز با علائم اوتیسم وارد دوران بزرگسالی می‌شوند. با توجه به شناخت اندک جامعه از اوتیسم، این اختلال اغلب با اختلالاتی مثل افسردگی و بیش‌فعالی اشتباه گرفته می‌شود و در خیلی از موارد نیز برچسب‌های مختلفی به آنها زده می‌شود؛ مثل دست‌وپاچلفتی، گوشه‌گیر، زودرنج، درونگرا، خجالتی، کم هوش و ... .
بازار ![]()
والدین به این موارد حساس باشند
اوتیسم (Autism) یک اختلال عصبی‌ـ‌رشدی است که در سه سال اول زندگی بروز می‌کند. درمان قطعی ندارد اما قابل کنترل است. در این اختلال بخش‌های مختلف مغز هماهنگی لازم را ندارند و کودک در درک و بیان احساسات و ارتباط با محیط دچار مشکل می‌شود. اوتیسم طیف خفیف، متوسط و شدید دارد و علائم آن در افراد مختلف، متفاوت است. مشکل در برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی، داشتن علایق محدود، رفتارهای تکراری، تکرار مدام کلمات، ردیف‌کردن یا چرخاندن اشیا، ضعف در تماس چشمی، ناتوانی در پوشیدن لباس یا کفش و حساسیت زیاد یا کم به صدا و بو و نور بخشی از مهم‌ترین علائم اوتیسم هستند. البته همه کودکان اوتیسم، همه این علائم را ندارند.
دکتر محمدعلی میری، روانشناس کودک و نوجوان و مدیر بخش مطالبه‌گریِ انجمن اوتیسم ایران تأکید می‌کند که «برای تشخیص اوتیسم، والدین باید روند رشد فرزندشان را در همه زمینه‌ها دنبال کنند؛ از صدا درآوردن و گفتن اولین کلمات تا توانایی نشستن و سینه‌خیز رفتن و ... . باید دید کودک لبخند اجتماعی دارد یا نه، در پاسخ به لبخند دیگران لبخند می‌زند یا نه، موقع دیدن آدم‌ها واکنش نشان می‌دهد یا نه، با اسباب‌بازی‌ها چطور بازی می‌کند.» به گفته میری، «علاقه شدید به اشیای چرخشی یا مشکل در بازی طبیعی هم می‌تواند نشانه اوتیسم باشد.» او توصیه می‌کند «در صورت مشاهده این علائم، کودک حتما برای بررسی بیشتر، نزد روانپزشک کودک و نوجوان برده شود.»
علائم اوتیسم از همان کودکی معلوم است
خیلی‌ها تصور می‌کنند تشخیص اوتیسم توسط والدین کار دشواری است. درحالی‌که دکتر مرتضی پودینه، متخصص اختلال اوتیسم از آمریکا و متخصص گفتاردرمانی به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «این اختلال معمولا از همان کودکی علائم مشخصی دارد. البته همه کودکان اوتیسم همه نشانه‌ها را با هم ندارند و شدت اختلالشان متفاوت است، اما معمولا در عملکردهای شناختی مشکل دیده می‌شود؛ مثل پایین‌تر بودن سطح هوش نسبت به هم‌سن‌ها، نداشتن مهارت‌های اولیه مثل لباس‌پوشیدن یا غذا خوردن مستقل، واکنش ندادن یا دیر واکنش دادن به اسمشان یا اضطراب شدید در برابر تغییرات کوچک.»
به گفته پودینه، «معاشرت و ارتباط اجتماعی این کودکان در بسیاری موارد بسیار ضعیف است؛ ممکن است تماس چشمی نداشته باشند یا دیگران را وارد رابطه اجتماعی خود نکنند. او توضیح می‌دهد که برای تشخیص اوتیسم باید به سه حوزه ارتباطی، اجتماعی و رفتاری توجه کرد. در بازی‌های ارتباطی، کودکان اوتیسم بازی نمادین ندارند؛ مثلا عروسک را «عروسک» نمی‌بینند یا ماشین اسباب‌بازی را صرفا می‌چرخانند. در حوزه اجتماعی، تقلید برایشان دشوار است و در حوزه زبانی هم ممکن است بسیار کم‌کلام یا بی‌کلام باشند و رفتارها یا کلمات را زیاد تکرار کنند.»
با آن که علائم اوتیسم واضح و مشخص است و تشخیص آن کمی دقت و هوشیاری نیاز دارد، اما کارشناسان می‌گویند مواردی از اوتیسم هم هستند که تا بعد از 40 سالگی تشخیص داده نمی‌شوند. البته این موارد عمدتا در طیف خفیف قرار دارند و افراد این طیف حتما طی این سال‌ها چالش‌های متعددی را از سر گذرانده‌اند و مثل بقیه افراد، زندگی عادی نداشته‌اند.
چرا بعضی‌ها اوتیسمی می‌شوند؟
درباره علت بروز اوتیسم در برخی کودکان هنوز پژوهشگران و متخصصان به شناخت دقیقی نرسیده اند اما گفته می‌شود که هم ژنتیک در این مساله دخالت دارد و هم عوامل محیطی. مدیر بخش مطالبه‌گریِ انجمن اوتیسم ایران می‌گوید: «علاوه بر عوامل ژنتیکی و ارث، عوامل محیطی مثل آلودگی هوا، پارازیت‌ها، سرب و جیوه موجود در غذا، استرس مادر در دوران بارداری، داروهایی که زن باردار مصرف می‌کند، زایمان سخت و پیچیده و حتی زردی نوزاد می توانند در بروز این اختلال اثرگذار باشند.»
آیا ممکن است روزی با کمک غربالگری بتوان به وجود اوتیسم در جنین پی برد؟ میری پاسخ می‌دهد: «الان با کمک تکنولوژیِ هوش مصنوعی و مواردی از این دست گفته می‌شود که از روی قرنیه می‌توان این اختلال را تشخیص داد. اما تشخیص قطعی نمی‌توان داد.
این روانشناس کودک و نوجوان می‌گوید: اوتیسم هم مثل سایر اختلالات، پایه ژنتیک دارد. اما این لزوما به این معنی نیست که هرکسی که زایمان زودرس، یا زایمان سخت، یا ازدواج فامیلی یا بارداری ناخواسته داشته، حتما کودکش بعد از تولد دارای اوتیسم خواهد شد. موضوع این است که در بروز اوتیسم چند عامل هم‌زمان اثرگذارند.»